-Ži­te­lji Ve­li­ke i gor­nje­po­lim­skog kra­ja ju­če su obi­lje­ži­li 73. go­di­šnji­cu od fa­ši­stič­kog ge­no­ci­da nad ne­du­žnim na­ro­dom tog kra­ja, ka­da je 28. ju­la 1944. go­di­ne za sa­mo dva sa­ta zvjer­ski ubi­je­no, za­kla­no ili ži­vo u va­tru ba­če­no, vi­še od 500 mje­šta­na tog se­la. Sra­zmjer­no pro­sto­ru i bro­ju sta­nov­ni­ka, taj zlo­čin se, uz po­grom Pi­vlja­na u Do­li­ma 1943, od istih fa­ši­stič­kih hor­di, sma­tra jed­nim od naj­te­žih i naj­stra­vič­ni­jih u Dru­gom svjet­skom ra­tu, ne sa­mo u Cr­noj Go­ri i Ju­go­sla­vi­ji, ne­go i ši­re. Po­red po­me­na, ove go­di­ne pr­vi put je bi­la i pro­sla­va tih ve­li­ko­mu­če­ni­ka, jer ih je Si­nod Srp­ske pra­vo­slav­ne cr­kve u Be­o­gra­du ka­no­ni­zo­vao za sve­ce.
Kod cr­kve Sve­tih Ki­ri­ka i Ju­li­te, sve­tu ar­hi­je­rej­sku li­tur­gi­ju slu­žio je mi­tro­po­lit cr­no­gor­sko-pri­mor­ski Am­fi­lo­hi­je sa epi­sko­pom bu­di­mljan­sko-nik­šić­kim Jo­a­ni­ki­jem, sla­von­skim Jovanom, te epi­sko­pi­ma iz Ru­si­je, Če­ške, Slo­vač­ke, Grč­ke i sve­šten­stvom. Vla­di­ka Am­fi­lo­hi­je je po­ru­čio da je­di­no pam­će­nje ne pro­la­zi, ali pam­će­nje kod Bo­ga, a da je sve dru­go pro­la­zno. Ka­ko je ka­zao, još po­čet­kom grad­nje cr­kve u Ve­li­ci, Ve­li­ča­ni su do­šli kod nje­ga na Ce­ti­nje 90-ih go­di­na i re­kli mu da je u Ve­li­ci bio po­čet hram pri­je oko 120 go­di­na, ali da ni­je za­vr­šen. On je is­ta­kao da se po­ka­za­lo da je du­bo­ko pam­će­nje Ve­li­ča­na.
– I kroz ovaj hram po­la­ko se ob­no­vi­lo pam­će­nje ne sa­mo kod rod­bi­ne tih stra­dal­ni­ka, ne­go evo, ci­je­lom va­se­lje­nom. Da­nas su tu iz Če­ške, Slo­vač­ke, Grč­ke, Ru­si­je, oda­kle sve ni­je­su do­šli. Pa­tri­jarh srp­ski sko­ri­je je do­šao, i kod nje­ga je pam­će­nje sti­glo. Mi ga pod­sje­ti­li, on do­šao, za­pa­njen da je to sa­kri­va­no to­li­ko go­di­na. I mi zna­mo da smo lju­di, pam­te­ći te žr­tve, po­kla­ne kao ja­ganj­ci. Nji­ho­vi ko­lja­či su mi­sli­li da će se iz­bri­sa­ti pam­će­nje na njih, ali iz pam­će­nja se ne mo­že iz­bri­sa­ti ono što Bog pam­ti. Sje­ća­te si vi kad smo ov­dje do­šli i kad sam mi­ni­stru pro­svje­te on­da­šnjem, ne­ću pre­zi­me da mu po­me­nem, iz Lub­ni­ca je, do­bar, zla­tan, ali si­ro­mah iz­gu­bio pam­će­nje u ne­kom čud­nom vre­me­nu, a baš on bi tre­ba­lo da ima naj­du­blje pam­će­nje, ka­zao za ovu zgra­du ov­dje – ško­lu, „evo div­no­ga mje­sta da to bu­de spo­men-ku­ća da se u njoj pam­te svi po­kla­ni”. Ali, on će na to „pa zna­te, pa par­ti­ja”, a vi­dio sam ga, imao je on osje­ća­nje, ali ni­je imao pam­će­nja... Ali ja se na­dam da će ovaj mi­ni­star pro­svje­te Še­ho­vić, bi­ti bo­lji, vje­ruj­te mi, i mu­dri­ji jer ima stra­ha od Ala­ha i sud­nje­ga da­na. Onaj ni­je imao stra­ha od Bo­ga da­ti ovo da ura­di­mo pa tu da bu­de i spo­men-dom ve­lič­kih mu­če­ni­ka i sva ta ime­na dje­ce ov­dje da se upi­šu, i sli­ke nji­ho­ve, po mo­guć­no­sti i ži­ti­ja, i idu­će go­di­ne na da­na­šnji dan to da ima­mo, a vi to po­dr­ži­te pa da ov­dje ne bu­de ru­še­vi­na ka­kva je sad – ape­lo­vao je mi­tro­po­lit.
U ime do­ma­ći­na ve­li­kog cr­kve­no­na­rod­nog sa­bo­ro­va­nja, brat­stva Pa­u­no­vić, Dra­go­ljub Da­šo Pa­u­no­vić odr­žao je po­zdrav­nu ri­ječ i za­hva­lio svi­ma što su da­nas do­šli na, ka­ko je ka­zao, 73 go­di­ne ne­spo­ko­ja od stra­šnog i ne­za­pam­će­nog zlo­či­na po be­sti­jal­no­sti u Dru­gom svjet­skom ra­tu. Po­zdra­vio je i de­le­ga­ci­je iz op­šti­na Plav, Be­ra­na i Ko­to­ra, na če­lu sa pred­sjed­ni­ci­ma Or­ha­nom Šah­ma­no­vi­ćem, Dra­go­sla­vom Šće­ki­ćem i Vla­di­mi­rom Jo­ki­ćem, a po­seb­no, ka­ko je na­gla­sio, Pi­vlja­ne – „bra­ću po stra­da­nju u istom rat­nom vi­ho­ru i od istog ne­pri­ja­te­lja”.
– Ve­li­ka – na­še ro­man­tič­no se­lo, ko­je je hi­ro­vi­ti Ča­kor pri­gr­lio da bi se za­ki­tio i uljep­šao – pro­bu­di­la se 28. ju­la 1944. go­di­ne i u iz­ma­gli­ci mi­ri­sa­la svje­ži­nom ko­ja na­ja­vlju­je vruć i sun­čan dan. Mje­šta­ni, u ko­je se uvu­kla cr­na slut­nja po­sli­je pri­bli­ža­va­nja ne­kih mo­to­ri­zo­va­nih je­di­ni­ca, da će taj pe­tak bi­ti to­li­ko crn, po­žu­ri­li su da oba­ve ne­ke svo­je po­slo­ve pri­je že­ge ko­ja se osje­ća­la, a on­da su i do­šli oni ne­zna­ni i zna­ni – zli­kov­ci. Do­če­ka­ni su so­lju i hlje­bom. Umje­sto da sjed­nu za so­fru, po­slu­že se i osvje­že hlad­nom vo­dom, po­te­gli su na­o­štre­ne ka­me i na­pu­nje­ne pu­ške i za­po­če­li kr­va­vo ko­lo. Od ku­ća osta­do­še zga­ri­šta a od sta­nov­ni­štva po­to­ci kr­vi. Pre­ko 500 ne­moć­nih i ne­vi­nih, i onih još u maj­či­noj utro­bi, zvjer­ski una­ka­zi­še. Na po­ro­dič­nim sta­bli­ma po­ki­da­ne su mno­ge gra­ne, čak i one u pu­polj­ku. Za­ni­je­mi­la je pje­sma dje­vo­jač­ka i dje­či­ja do­zi­va­nja na­mi­je­nje­na ovim br­di­ma i do­li­na­ma. Pre­stao je i sva­ki poj pti­ca, a i glad­ni vuk bi se po­sti­dio sa­mog se­be shva­tiv­ši da ima ve­ćih kr­vo­lo­ka od nje­ga. Ve­li­ko, otvo­ri još jed­nom svo­ju utro­bu da pre­bro­ji­mo osta­tak ko­sti­ju, da ih naj­mi­li­ji pre­po­zna­ju i da po­svje­do­čiš o be­sti­ja­nju mo­ral­nih na­ka­za, onih ko­ji su ku­ka­vič­luk s boj­nog po­lja li­je­či­li ju­na­štvom nad ne­moć­nim. Da­nas nas pri­zva­še mu­če­nič­ke žr­tve ov­dje u Ve­li­ci, ka­ko ka­za naš vla­di­ka Jo­a­ni­ki­je, či­ne­ći da­nas sa­bor ov­dje na ze­mlji, sje­di­nju­je­mo se sa onim sa­bo­rom na ne­bu – be­sje­dio je Pa­u­no­vić.
Ka­ko je re­kao, u nje­mu se mi­je­ša ne­mir i po­što­va­nje „jer je ovo sve­to mje­sto”.
– Pri­sje­ća­mo se kr­vo­loč­no bez­du­šne ru­lje, iz­daj­ni­ka iz okru­že­nja, svr­sta­ne u zlo­či­nač­ke di­vi­zi­je Princ Eugen i Sken­der­beg, ko­je su za ne­pu­na dva sa­ta pri­je 73 go­di­ne po­mo­ri­li oko 500 dje­ce že­na i sta­ra­ca. U piv­skim Do­li­ma istu be­sti­jal­nost su is­ka­za­li bez­du­šni­ci svr­sta­ni u fa­ši­stič­ko-usta­šku di­vi­zi­ju Princ Eugen, pot­po­mog­nu­ti od kom­ši­ja iz­daj­ni­ka i za ne­pun je­dan sat po­mo­ri­li oko 520 dje­ce, že­na i sta­ra­ca. Pri­li­kom obi­lje­ža­va­nja 70 go­di­na od stra­vič­nog stra­da­nja u Ve­li­ci, Nje­go­va sve­tost pa­tri­jarh srp­ski Iri­nej pi­tao se: „O Bo­že, pa ka­kvog si ti to čo­vje­ka stvo­rio?” Ov­dje da­nas mr­tvi go­vo­re o ju­nač­kim pod­vi­zi­ma Ve­li­ča­na. Ve­li­ka sa okru­že­njem kroz svo­ju du­gu i bur­nu isto­ri­ju ni­kad ni­je mo­gla bi­ti za­o­bi­đe­na od zla. U na­šem kom­ši­lu­ku Mu­ri­ni, NA­TO sna­ge u svo­joj agre­si­ji na SRJ po­bi­še ne­vi­nu dje­cu, lju­de i že­ne, a ka­sni­je se­be pro­gla­si­še za mi­lo­srd­ne an­đe­le. Mo­žda su zli­kov­ci i u Ve­li­ci i Do­li­ma pro­gla­si­li se­be ta­ko – na­veo je Pa­u­no­vić.
Za dugogodišnje izučavanje i istinito svjedočenje riječju i perom o nevinim žrtvama stradalim u toku Drugog svjetskog rata na području Velike i Gornjeg Polimlja, a povodom kanonizacije veličkih i gornjepolimskih novomučenika, vladika Joanikije odlikovao je Arhipastirskom gramatom dr Marka Kneževića i Branka M. Paunovića.
N.V.


Za Ve­li­kom ni­ko ne ku­ka

U ime ple­me­na piv­skog, je­rej Mi­loš Cic­mil uru­čio je Mi­lo­šu Pa­u­no­vi­ću na dar sve­te iko­ne. Slav­ski ko­lač ovo­go­di­šnji do­ma­ći­ni Pa­u­no­vi­ći pre­da­li su brat­stvu Br­ko­vić za na­red­nu go­di­nu, ko­ji je pri­mio Rad­mi­lo Br­ko­vić.
U kul­tur­no-umjet­nič­kom pro­gra­mu na­stu­pio je mla­di gu­slar Bo­ži­dar Pa­u­no­vić, član gu­slar­skog dru­štva voj­vo­da „Mi­na Ra­do­vić”, sa pje­smom ko­ja go­vo­ri o stra­da­nju u Ve­li­ci, auto­ra Bran­ka Pa­u­no­vi­ća, kao i knji­žev­nik Pe­tar Rmuš sa re­ci­ta­ci­jom svo­je pje­sme o Ve­li­ci i nje­nom stra­da­nju te pje­snik Sla­đa­na Pa­u­no­vić.
Pret­hod­no, u ve­lič­kom za­se­o­ku Le­šća­ri ot­kri­ve­no je spo­men-obi­ljež­je Sta­ma­tu Jo­ki­ću, Mi­lo­sa­vu Si­mo­no­vi­ću, Kr­stu i Jev­tu Pa­u­no­vi­ću, pr­vim žr­tva­ma ge­no­ci­da u Ve­li­ci 28. ju­la 1944. go­di­ne. Spo­me­nik je ot­krio Vo­ji­slav Jo­kić, sin Sta­ma­tov, a po­et­sku be­sje­du iz­go­vo­rio je pje­snik iz Kra­lje­va Dra­go Br­no­vić.
– Ako smo tek da­nas do­stoj­no obi­lje­ži­li mje­sto nji­ho­vog stra­da­nja, ne do­zvo­li­mo da vi­še ika­da u ko­rov za­ra­ste. Sje­ćaj­mo se na­ših ne­vi­nih žr­ta­va, u su­prot­nom ne gi­ne nam sra­mo­ta pred pre­ci­ma i po­tom­ci­ma. Ku­ka­ju na­ši zva­nič­ni­ci za Sre­bre­ni­com, što je ljud­ski ža­li­ti sve žr­tve, ali, za­ku­ka li iko za Ve­li­kom!? Je­smo li mi ma­nje vri­je­dan na­rod? E, ni­je­smo, i to tre­ba svi da zna­ju – ka­zao je Stan­ko Pa­u­no­vić.