-Pre­veo i pri­re­dio: VO­JIN PE­RU­NI­ČIĆ

Da­lje u odi „Bog” kod Der­ža­vi­na se ja­vlja dru­ga me­ta­fi­zič­ka te­za, ko­ja je bli­ska nje­go­vom pje­snič­kom shva­ta­nju svi­je­ta. Ona gla­si: ČO­VJEK JE KO­SMI­ČAN, A SVI­JET OČO­VJE­ČEN.
Ko­smo­sa dje­lić ja sam, i sen, / i po­sta­vljen sam, či­ni mi se / u sa­mi cen­tar svi­ju stva­ri. / Te­le­sne tvor­be gde do­vr­ši / i po­če pu­nit dug po­vr­ši, / ti la­nac biv­stva sa mnom spa­ri. / Ja sam sve­to­va ve­za bdi­juć, / ja sre­di­šte sam sveg ži­vo­ta, / zad­nji sam ste­pen stva­ri svi­ju, / bo­žan­stve­no­ga pr­va jo­ta, / te­lom u pra­hu tru­nem su­vom, / al’ nad mu­nja­ma vla­dam umom, / car, rob, i crv sam i-sli­čan Bo­gu! / Al’ ču­de­san, je­dva sve­stan, / ot­kud na­stah? –To se ne zna, / a sam od se­be bi­ti ne mo­gu. / ( An­to­lo­gi­ja rus.po­e­zi­je XVIII i XIX v. str. 30) Opet se vra­ća­mo Nje­go­šu kao pje­sni­ku i nje­go­vom shva­ta­nju Bo­ga tvor­ca, a to je jed­na od nje­go­vih osnov­nih cr­ta nje­go­vog kom­plek­snog shva­ta­nja čo­vje­ka, po­seb­no čo­vje­ka stva­ra­o­ca.
U svo­je vi­še­slo­je­vi­to stva­ra­la­štvo Nje­goš je unio bi­blij­sko-hri­šćan­sko shva­ta­nje čo­vje­ka, kon­sta­tu­je M. Mi­ćo­vić, i on svo­ju an­tro­po­lo­gi­ju di­je­lom gra­di na osno­vu ko­smo­lo­gi­je. Me­đu­tim, sud­bi­na čo­vje­ka, pri­je sve­ga, za­vi­si od nje­go­ve slo­bo­de i pri­kri­ve­nih mo­guć­no­sti ot­kri­va­nja taj­ni, ko­je je Bog dao čo­vje­ku: „Bog je dao čo­vje­ku du­hov­nu iskru „be­smrt­nu iskru”, ko­ja se raz­go­ri­je­va u čo­vje­ku kao duh ra­zu­ma”. Ta­ko Nje­goš mi­sli o slo­bo­di čo­vje­ka. Srp­ski pje­snik mi­sli da je čo­vječ­ja du­ša be­smrt­na, ali se do tih du­bi­na sti­že du­hov­nom smje­lo­šću, lju­ba­vlju i neo­gra­ni­če­nom slo­bo­dom. Po Nje­go­šu, tre­ba se oslo­bo­di­ti op­te­re­će­no­sti fi­zič­kim po­sto­ja­njem i te­re­ta smr­ti da bi se otvo­rio put du­hov­nom ži­vo­tu čo­vje­ka. O tom du­hov­nom ži­vo­tu pje­snik ka­že: Tvar je tvor­ca čo­vjek iza­bra­na,/ Ako is­tok sun­ce sv’je­tlo ra­đa, / Ako bi­će vri u lu­če sjaj­ne, / ako ze­mlja pri­vi­đe­nje ni­je, / du­ša ljud­ska je­ste be­smrt­na, / mi smo iskra u smrt­nu pra­ši­nu, / mi smo lu­ča ta­mom ob­u­ze­ta.
( Po­sve­ta, str. 134-140) Za­to je čo­vjek tvor­be­no bi­će i ka­ko ka­že Nje­goš u „Lu­či mi­kro­ko­zmi”, to je ko­smo­gon­ski pro­ces. On ka­že: : „Čo­vjek po­sti­že svoj du­hov­ni smi­sao, ako u nje­mu tvor­be­na ener­gi­ja mi­je­nja mrač­ne si­le čo­vje­ka – sa­ta­ne. Po Nje­go­šu, pje­snik je pr­vi po­sred­nik kod bo­žan­skih si­la: Sve­mo­guć­stvo sve­tom taj­nom šap­ti / sa­mo du­ši pla­me­na po­e­te. / ...
Zva­ni­je je sve­šte­no po­e­te, / glas je nje­gov ne­ba vli­ja­ni­je, / lu­ča sv’je­tla ru­ko­vo­di­telj mu, / di­ja­lekt mu ve­li­če­stvo tvor­ca. / ( Po­sve­ta, str.169-180) Iz ta­kvih bo­žan­skih du­bi­na Nje­goš je do­bio svoj pje­snič­ki dar, po svom sa­dr­ža­ju i vjer­ski i fi­lo­zof­ski.
Der­ža­vin je ta­ko­đe iskre­no vje­ro­vao u istin­sku vri­jed­nost i bo­žan­sku sna­gu po­e­zi­je i on je bio svje­stan vri­jed­no­sti svo­ga ta­len­ta i od­go­vor­no­sti pre­ma tim ve­li­čan­stve­nim si­la­ma Tvor­ca, što se vi­di u nje­go­voj „sla­ba­šnoj li­ri”: U te­bi du­ša mo­ja ži­vi, / Pro­ni­če, mi­sli, ra­su­đu­je: / Ja po­sto­jim-na­rav­no, po­sto­jiš i ti! / Ti po­sto­jiš, a ja sam ni­šta! / Ru­ski pje­snik je po­sve­tio ci­je­li ci­klus sjaj­nih sti­ho­va te­mi „Pje­snik i nje­go­vo stva­ra­nje”. Me­đu nji­ma se is­ti­ču sti­ho­vi iz pje­sme „La­bud” (1806) po svom me­ta­fo­rič­nom i ale­go­rič­nom li­ku. Ov­dje je pje­snik na­dah­nut „lju­bim­cem mu­za”, ko­ji pod­sje­ća na let ple­me­ni­te pti­ce i nje­nu po­sljed­nju pje­smu-la­bu­do­vu pje­smu: Sav neo­v­da­šnji, leb­deć zra­kom,/ od ni­šta­vi­la ne­bu bli­že, / be­smrt­ne du­še, s pe­smom, la­ko / kroz zrak, ko la­bud ja se di­žem. / ...
„Eno ono­ga či­ja li­ra / go­vo­ra­še nam pe­smom na­de, / ko­ji, tra­že­ći za sve mi­ra, / sop­stve­nu sre­ću sve­tu da­de”. / (An­to­lo­gi­ja rus.po­e­zi­je XVIII i XIX v. str. 21-22) Za još jed­no su­štin­ski va­žno sa­kral­no pi­ta­nje, ru­ski i srp­ski pje­snik su se od­va­ži­li da ga po­sta­ve se­bi u svo­jim dje­li­ma: IMA LI SLIČ­NO­STI IZ­ME­ĐU BOŽ­JE TVO­RE­VI­NE I ČO­VJE­KO­VOG DJE­LA.
I pr­va nji­ho­va me­ta­fi­zič­ka te­za u po­e­zi­ji: „Bog stva­ra bi­će iz ni­šta” je za ras­pra­vu.
Od­go­vor Der­ža­vi­na na to pi­ta­nje u odi „Bog” ova­ko gla­si: Pre vre­me­na ti po­zva ha­os, / iz več­no­sti, iz bezd­na sno­va. / I več­nost ti si osno­vao / U sa­mom se­bi, pre ve­ko­va. / I se­be so­bom sa­zdav sam... (An­to­lo­gi­ja rus. po­e­zi­je XVIII i XIX v. str.28).(NA­STA­VI­ĆE SE)