-PRI­RE­DIO: MI­LA­DIN VELj­KO­VIĆ

Pra­ve ci­lje­ve ru­ske po­li­ti­ke bi­lo je, me­đu­tim, te­ško ra­za­zna­ti. U toj či­nje­ni­ci i tre­ba tra­ži­ti od­go­vor na pi­ta­nje za­što su po­li­tič­kim kru­go­vi­ma za­in­te­re­so­va­nim za sud­bi­nu Bal­ka­na, to­kom 1886. go­di­ne, kru­ži­le broj­ne, ve­o­ma pro­ti­vr­ječ­ne, vi­je­sti. Jed­nu od ta­kvih, ko­ja se ubr­zo po­ka­za­la dje­li­mič­no tač­na, u Be­o­grad je kra­jem ju­na 1886. po­slao i srp­ski po­sla­nik u Be­ču. Austrij­ski po­li­ti­ča­ri sa­op­šti­li su mu ve­o­ma uz­ne­mi­ru­ju­će po­dat­ke, pre­ma ko­ji­ma je ta­da­šnji glav­ni cilj Pe­tro­gra­da na Bal­ka­nu – bi­lo ru­še­nje kne­za Alek­san­dra Ba­ten­ber­ga po­kre­ta­njem re­vo­lu­ci­je u Is­toč­noj Ru­me­li­ji.
Iako su zbi­va­nja to­kom pr­ve po­lo­vi­ne 1886. go­di­ne sa­mo učvr­sti­la ne­po­vje­re­nje ko­je je vla­da­lo iz­me­đu Be­o­gra­da i So­fi­je, po­če­tak av­gu­sta do­nio je sa­svim neo­če­ki­van ras­plet. Či­tav niz do­ga­đa­ja ko­ji je vo­dio pot­pu­nom pre­o­kre­tu u srp­sko-bu­gar­skim od­no­si­ma za­po­čeo je ofi­cir­skom za­vje­rom u So­fi­ji i svr­ga­va­njem kne­za Alek­san­dra Ba­ten­ber­ga s pre­sto­la. Av­gu­stov­ski pre­vrat i upra­žnje­nje kne­žev­skog pre­sto­la do­ve­li su do otva­ra­nja no­vog ža­ri­šta su­ko­ba na Bal­ka­nu, po­zna­ti­jeg pod na­zi­vom „bu­gar­ska kri­za”. Na­red­nih go­di­na ona je pred­sta­vlja­la okvir ukup­nih od­no­sa iz­me­đu Sr­bi­je i Bu­gar­ske.
Glav­ni uče­sni­ci u za­vje­ri bi­li su Pe­tro­gra­du pri­vr­že­ni ofi­ci­ri bu­ga­r­ske pre­sto­ni­ce: Ata­nas Ben­de­rev – po­moć­nik mi­ni­stra voj­nog; Rad­ko Di­mi­tri­ev – po­moć­nik še­fa ge­ne­ral­šta­ba i Pe­tar Gru­ev – uprav­nik voj­ne ško­le. Pr­va po­te­ško­ća pred ko­jom su se za­vje­re­ni­ci na­šli bi­la je ka­ko iz pre­sto­ni­ce uklo­ni­ti kne­zu vjer­ne pu­ko­ve. Ta­da se po­ka­za­lo da se stra­ho­vi od no­vog srp­skog na­pa­da i kne­že­va ubi­je­đe­nost da u Be­o­gra­du pri­pre­ma­ju re­vanš mo­gu is­ko­ri­sti­ti. Uvje­ren da će se srp­ski na­pad po­no­vi­ti, knez Ba­ten­berg je sam do­pri­nio uspje­hu pre­vra­ta. To­kom raz­go­vo­ra s bri­tan­skim po­sla­ni­kom u So­fi­ji, kra­jem ju­la 1886, on je is­ta­kao da se na­vod­ne voj­ne pri­pre­me Be­o­gra­da vi­še ne mo­gu po­sma­tra­ti pa­siv­no. Na sa­mo ne­ko­li­ko da­na pred iz­vo­đe­nje za­vje­re knez Ba­ten­berg je se­bi vjer­ne tru­pe iz pre­sto­ni­ce upu­tio na za­pad­nu gra­ni­cu. Isto­vre­me­no u So­fi­ju je upu­ćen stru­mič­ki puk, či­ji su ofi­ci­ri ta­ko­đe bi­li uple­te­ni u pred­sto­je­ću za­vje­ru.
Po­sto­ji ma­lo do­stup­nog ma­te­ri­ja­la o sta­vu Pe­tra Bog­da­no­va, di­plo­mat­skog pred­stav­ni­ka Pe­tro­gra­da u So­fi­ji, pre­ma pred­sto­je­ćem pre­vra­tu. Pre­ma tvrd­nja­ma Vik­to­ra Ko­si­ka, za de­ta­lje pre­vra­ta do­znao je ne­ko­li­ko da­na pred iz­vr­še­nje za­vje­re, i to od sa­mih uče­sni­ka. O ovoj zna­čaj­noj in­for­ma­ci­ji on je od­mah iz­vi­je­stio nad­le­žne. Ulo­ga ru­skog pred­stav­ni­ka sve­la se, po­tom, na pru­ža­nje ga­ran­ci­ja uče­sni­ci­ma pre­va­ra­ta da na pla­ni­ra­nu ak­ci­ju ru­sko Mi­ni­star­stvo spolj­nih po­slo­va doc­ni­je ne­će gle­da­ti s neo­do­bra­va­njem. Svje­stan raz­li­či­tih opa­sno­sti ko­je su pred­sto­je­ći do­ga­đa­ji no­si­li, ru­ski mi­ni­star spolj­nih po­slo­va Ni­ko­laj Kar­lo­vič Girs zah­ti­je­vao je od pot­či­nje­nih u So­fi­ji na­ro­čit oprez. Stav ne­zva­nič­ne stru­je ru­ske po­li­ti­ke u ve­zi s istim pi­ta­njem, bio je sa­svim dru­ga­či­ji. Šef ru­skih sla­ve­no­fi­la, grof Ig­nja­ti­jev, ko­ji je u vri­je­me iz­vo­đe­nja pre­vra­ta bo­ra­vio u Be­ču, otvo­re­no je iz­ja­vlji­vao da je do­ga­đaj u So­fi­ji dje­lo Ru­si­je.
Plan za­vje­re­ni­ka spro­ve­den je u no­ći iz­me­đu 8. i 9. av­gu­sta 1886, i to bez ijed­nog is­pa­lje­nog met­ka. Ka­de­ti voj­ne ško­le u pre­sto­ni­ci, pod ko­man­dom svo­jih ofi­ci­ra, op­ko­li­li su kne­žev dvor. Alek­san­dar Ba­ten­berg pri­mo­ran je da pot­pi­še akt ko­jim se od­ri­če pre­sto­la, po­sli­je če­ga je stra­žar­no spro­ve­den van pred­je­la kne­že­vi­ne Bu­gar­ske. Vo­đe za­vje­re ni­je­su raz­vi­le ja­san po­li­tič­ki pro­gram ka­sni­jeg dje­la­nja, ni­ti su u svoj po­du­hvat uklju­či­le vi­đe­ni­je bu­gar­ske po­li­ti­ča­re. Za­to su se pri­li­kom po­ku­ša­ja sa­sta­vlja­nja jed­ne ko­a­li­ci­o­ne vla­de na­šle pred ve­li­kim po­te­ško­ća­ma. Šef do­ta­da­šnjeg ka­bi­ne­ta Pet­ko Ka­ra­ve­lov od­luč­no je od­bio da uzme uče­šća u for­mi­ra­nju no­ve vla­de. Slič­no su po­stu­pi­li i Dmi­tar Gre­kov i Kon­stan­tin Sto­i­lov. Sa­stav no­ve vla­de za­vje­re­ni­ci su za­to po­vje­ri­li ru­so­fil­skim ele­men­ti­ma. Na nje­nom če­lu na­šao se, po­li­ti­ci Pe­tro­gra­da bli­zak, mi­tro­po­lit Kli­ment.
Ne­ko­li­ko da­na po­tom po­li­tič­ke sna­ge vjer­ne kne­zu pri­bra­le su se i ot­po­če­le pri­pre­mu kon­tra­pre­vra­ta. Pro­tiv­ni­ci pre­vra­ta, me­đu ko­ji­ma su se is­ta­kli pred­sjed­nik bu­gar­skog So­bra­nja Ste­fan Stam­bo­lov i ko­man­dan­ti ru­me­lij­ske voj­ske, ri­je­ši­li su da naj­pri­je za­po­sjed­nu bu­gar­sku pre­sto­ni­cu. Tru­pe vjer­ne svrg­nu­tom kne­zu ubr­zo su kre­nu­le ka So­fi­ji, dok su nji­ho­ve vo­đe pot­pi­sa­le akt ko­jim su dje­lat­no­sti za­vje­re­ni­ka ozna­če­ne kao iz­daj­nič­ke. U kri­tič­nom tre­nut­ku, pred opa­sno­šću su­da­ra voj­nih sna­ga vjer­nih kne­zu i nje­go­vih pro­tiv­ni­ka, pre­vrat­ni­ci su na­pu­sti­li bu­gar­sku pre­sto­ni­cu. Sna­ge vjer­ne kne­zu Ba­ten­ber­gu po­vra­ti­le su kon­tro­lu u ze­mlji. U svoj­stvu pri­vre­me­nog kne­žev­skog na­mje­sni­ka Stam­bo­lov je 14. av­gu­sta upu­tio te­le­gram Alek­san­dru Ba­ten­ber­gu s mol­bom da se vra­ti u Bu­gar­sku.
(NA­STA­VI­ĆE SE)