-Piše: dr Radoslav Stanišić, filmski i TV reditelj

Prije svega, bilo mu je stalo da vojvoda Jane, Kosta, Mandana i ostali budu prikazani kao normalni, dobri i plemeniti ljudi, a ne kao grupa odmetnika i krvoločnih razbojnika, kako su često željeli da ih prikažu u turskim izvorima. Uz to se stalno naglašavala ta njihova duboka povezanost sa zemljom i narodom i samosvijest da se vrijedi žrtvovati za slobodu i svoju otadžbinu. Ima tu niz racionalnih i psiholoških opservacija, pa se i stiče utisak da je film možda i previše zaokupljen da po svaku cijenu dokazuje plemenitost i vrijednost ove borbe. Otud se reditelj i čuvao da odnos između Helen Ston i nekog od ustanika razvije dalje od saosjećaja za patnje ili interesovanja za sam ishod borbe. Nije se razvijala nikakva ljubavna idila — film je favorizovao akciju koja je preobražena u nekoliko najboljih sekvenci.
Ovo je bio ujedno i prvi film koji je sniman u totalskopu i koloru. Kamera Miše Stojanovića nastojala je da makedonske pejzaže što više obuhvati i veže za zbivanja. Pojedini snimci su zaista imali ljepote i mogli da asociraju na kontraste koji postoje između ljudi i zemlje i mukotrpnog i ponižavajućeg života koji im se neprekidno nametao. Dinamika u kojoj se sve to daje pokazuje želju Žike Mitrovića da se nepotrebno ne zadržava na činjenicama, da ne pada u sentimentalnost i da sliku prevazilazi akcijom, kako bi ona postala ono bitno za razumijevanje ove borbe za slobodu.
Ljudi koje on prikazuje mogu jedino da opstanu i žive kao ljudi ako se bore, pa su okršaji ono što najpotpunije može da ih objasni i individualizira u njihovim karakterima i postupcima. Reditelj bi htio da mu pokret bude istovremeno oznaka akcije, ali i svega onog što je zajedničko samoj temi i onim opštim karakteristikama filma. Zbog toga postoje veće ili manje cjeline u kojima se oslobađa pretjeranih faktografskih objašnjenja, istorijskih uslovnosti, psiholoških zapažanja, pa akcija dobija mnogo više značaja i prostora u filmu. Odjednom se stvara utisak kao da je nađena prava mjera za sve ove odnose po onom principu — malo fakata, malo istraživanja, a najviše potvrđivanja unutar sasvim određenih zbivanja. Akcija i pokret se čine dovoljno širokim da mogu sve ostalo da apsorbuju i iskažu u mjeri koju ovakav film može da podnese. Film se sam od sebe rasterećuje, pa se u drugom dijelu pokazuje šta on zapravo od svih tih antiteza može da prihvati, a da istovremeno pokret ne bude ponovo uvučen u protivrječnosti iz kojih ne može da iziđe prečišćen i u svom pravom intenzitetu. Tako se ovaj istorijsko-društveni kontekst sveo na to — da li će ustanici pobijediti ili će biti poraženi.Najbolji kadrovi ovog filma mogli su zbog svega toga u analizi da budu izloženi sumnji da njima dominira subjektivnost, do izvjesnog stepena čak i proizvoljnost i da se pokretu podređuje psihologija, pa i sama misao. Mitrović je nalazio da prizori moraju da budu nadahnuti onim što je primarno, a ovdje je to konflikt ustanika sa turskom vojskom. Iz perspektive ustanika, oružje i odbrana slobode važniji su od svega drugog i za to vrijedi poginuti. Tim subjektivizmom se sve pravda, pa čak i naturalizam koji postaje vidan tokom najkrvavijih okršaja. Upravo ta bitka, u kojoj rade ne samo puške, već i noževi i pesnice, uzimana je kao primjer ugledanja na žanr vesterna. Teško je bilo prihvatiti čak i lično odmjeravanje snaga između ustaničkog vojvode i oficira regularne turske vojske.
(NASTAVIĆE SE)