Pje­sni­ki­nja Mi­li­ca Kralj, či­ja je naj­no­vi­ja knji­ga ,,Mo­mač­ka gra­na” na­gra­đe­na na­gra­dom ,,Stva­ra­nja” za 2014. go­di­nu, za ,,Dan” go­vo­ri o in­spi­ra­ci­ji, sta­nju u knji­žev­no­sti, isto­ri­ji, na­gra­đe­noj knji­zi, ali i fa­sci­na­ci­ja­ma pri­li­kom na­stan­ka pje­sme.
● Va­ša no­va knji­ga ,,Mo­mač­ka gra­na” in­spi­ri­sa­na je jed­nim di­je­lom isto­rij­skim do­ga­đa­ji­ma, dok je u dru­gom, pod­ni­vou osnov­na nit vez po pi­smu, od­no­sno fe­no­men stva­ra­nja pje­sme?
– Na­slo­vom knji­ge na­gla­še­na je traj­na ve­za iz­me­đu na­ci­o­nal­nog stra­da­nja u Pr­vom svjet­skom ra­tu, u ko­me su gi­nu­li ne­do­ra­sli mla­di­ći ,,ru­zma­ri­ni” ka­ko ih je na­rod iz mi­lo­šte zvao; i onog lju­bo­stinj­skog Je­fi­mi­ji­nog ve­za zlat­nom sr­mom na atlas svi­li i car­skog Mi­li­či­nog i Oli­ve­ri­nog žal­nog ve­za, kao i svih ano­nim­nih pje­sni­ki­nja ve­zi­lja či­je su pje­smi­ne ni­ti po­sto­ja­nim ru­ko­pi­som sa­ču­va­le osnov­ni ži­vot­ni ri­tam u smje­ru taj­no­vi­tog usud­nog kon­ca. U srp­skoj et­no­gra­fi­ji mo­mač­ka gra­na je raz­gra­na­ti vez ko­ji se ra­di zr­na­stim bo­dom, po­na­vlja­njem cvjet­ne lo­zi­ce, na­mi­je­njen mu­škoj sve­ča­noj odje­ći. Ra­dio se na suk­ne­nim ko­po­ra­ni­ma i bi­je­lim mu­škim ko­šu­lja­ma, na krag­ni i oru­ka­vlju, a u sit­ni­joj va­ri­jan­ti na ča­ra­pa­ma pre­ple­tao se sa ovi­jan­cem. U bu­na­ma i ra­to­vi­ma mo­mač­ka gra­na se ki­da­la i pre­ra­sta­la u gi­nje­nič­ki vez (Ude­va cr­ni ko­nac i spli­će dne­vi ve­ka/ u grob­no plat­no po­kro­va/ Ra­do­ja gi­nje­ni­ka/). Mo­mač­ku gra­nu dli­je­ti­ma su u bi­je­lom nad­grob­nom ka­me­nu uti­ski­va­li kle­sa­ri ka­me­no­re­sci ne­do­ra­slim iz­gi­nu­lim mom­ci­ma. Iz na­sle­đa tra­gi­zma iz­vi­la se i mo­ja pje­sma, pje­sma za­um­ni­ca, pje­sma ve­zilj­ka, kao je­zič­ko-me­lo­dij­sko sa­gla­sje pje­sme ve­ze­ne pi­sa­ni­ce.
● Du­bo­ko po­ti­snu­te ri­je­či: hri­sto­gra­nje, tru­ko­va­nje, sli­ke pre­sli­ka­či­ce, la­za­rac, utka­ni­ce, lan­ča­nac, sin­dži­rac, is­pi­sa­re, či­sa­ni­ce, oba­met, po­kr­sti­ce, cvet­ni slo­va­ši... iz­ro­ni­le su na stra­ni­ca­ma knji­ge. Gdje ste pro­na­šli nji­ho­vo iz­vo­ri­šte?
– Ne­pre­kid­no tre­pe­rim u je­zič­kom pre­o­bi­lju, pro­na­la­zim i iz­vla­čim skri­ve­ne ri­je­či oba­sja­va­ju­će ener­gi­je, na­sta­vljam me­lo­dij­sku ma­ter­nju nit gdje „reč do­zi­va reč, sli­ka ide­ju, ide­ja sli­ku” od če­ga na­sta­je bo­žan­stvo pje­sme. Sve te ozna­ke po­ve­zu­ju tra­di­ci­ja, kul­tu­ra, je­zik, one su nje­no naj­čvr­šće, a naj­pro­zir­ni­je ve­zi­vo. Je­zik srp­ske na­rod­ne pje­sme, je­zik mog za­vi­ča­ja, zvuč­ni i poj­mov­ni pro­sto­ri pra­vo­slav­nog na­sle­đa, kao i mit­ske sli­ke, za­ne­ma­re­ni i skraj­nu­ti obra­sci pred agre­siv­nom na­va­li­com ne­smi­sle­nih tu­đi­ca, pro­na­la­zi sop­stve­no mje­sto tek u pje­smi. Pje­sma po­sta­je ču­var­ku­ća ugra­đe­na u osno­vu tra­ja­nja, u su­šti­nu po­sto­ja­nja. Je­zič­ka ri­zni­ca ot­kri­ve­na is­pod pa­limp­sest­nih na­sla­ga vre­me­na i zlo­kob­nih de­ša­va­nja, po­ka­za­la je ma­gij­ske ri­je­či poj­mo­ve taj­no­vi­tih pro­sto­ra, a ko­je su se tek pje­smom otvo­ri­le po­put ča­hu­ri­ce svi­len­bu­be, pro­svi­je­tlje­le su ne­u­po­re­di­vim sja­jem zna­če­nja i sa­tvo­ri­le zla­ta­sti ore­ol sa ne­be­sno­plav­ka­stim lu­kom nad­vi­je­nim nad pje­smi­nim sa­tvo­ri­te­ljem.
● Šta Vas naj­vi­še fa­sci­ni­ra pri­li­kom ra­đa­nja pje­sme?
– Ne­do­ku­či­vost, neo­bja­šnja­va­ju­ći za­nos uma­nje­nog dje­li­ća svi­je­ta ko­ji se sa­mo­stva­ra u pro­sto­ru pje­sme. Ekvi­va­lent ko­ji tek is­pi­sa­ni stih pre­u­zi­ma u od­no­su na sve dru­go što po­sto­ji. Tra­ga­nje za ri­je­či­ma ko­je po­put vr­snih gra­di­te­lja hra­mo­va tre­ba oba­zri­vo i pre­ci­zno do naj­sit­ni­jeg de­ta­lja, po­sta­vi­ti na ono sa­mo jed­no je­di­no od­go­va­ra­ju­će mje­sto. Ra­spon od oza­re­nja i us­hi­će­nja do po­taj­ne raz­je­da­ju­će i ra­za­ru­ju­će sum­nje; op­se­nar­sko sla­ga­nje var­ke na var­ku, lov na ilu­zi­je i sno­ve; uža­re­no je­zič­ko uglje­vlje na go­lim dla­no­vi­ma u do­se­za­nju neo­b­u­hvat­nog pje­smi­nog bes­kra­ja. Krat­ko­traj­ni sa­mo­do­volj­ni uz­let i du­go­le­te­ći pad u am­bi­se ne­iz­re­če­ne mam­ne svje­tlo­sti ko­ju bih da ukro­tim i za­dr­žim. Taj vje­či­ti krug lje­po­te u ko­me po­put per­ce­ta le­lu­jam ta­mo-amo u na­po­ru da sa­ču­vam gra­nu pje­sme. Ta de­fi­ni­ci­ja pje­sni­ka i pje­sme u upor­nom iz­mi­ca­nju i pri­bli­ža­va­nju. Su­ve­re­ni ima­gi­na­tiv­ni pro­stor pre­da­va­nja izo­la­ci­ji i ne­is­ka­zi­voj sa­mo­ći, a sve za­rad bes­cje­ne na­gra­de u vi­du uspje­log di­je­la.
● Jedan ci­klus „Mo­mač­ke gra­ne” iz­nje­drio je i „Lo­zu mu­škog pla­ča”. Gdje su joj ko­ri­je­ni?
– Ko­ri­je­ni joj se­žu do pra­po­čet­ka stra­da­nja ko­lek­ti­va, gra­na­ma se oba­vi­la oko strav­nog i sa­str­da­la­nog „Ljud­skog me­sa” (grd­ne na­še po­gi­be­lji i ne­prem­jre­nog stra­da­nja u svim ra­to­vi­ma i bu­na­ma i me­đu­sob­nom po­kla­nju), mo­mač­ka gra­na, taj fi­li­gran­ski vez ra­đen ni­jan­sa­ma pla­ve, kra­ljev­ske i ne­be­ske bo­je, li­sto­vi­ma je do­dir­nu­la i na­še stra­da­nje u ovom po­sled­njem ra­tu i stra­vič­ni eg­zo­dus s Ko­sme­ta. Mu­ški plač ni­su su­ze, je­ca­ji, gr­ca­ji; mu­ški plač je mu­kli i strav­ni i raz­di­ru­ći plač ma­ti­ce ze­mlje, plač pre­da­ka, oče­va i si­no­va, sli­ven u je­din­stve­no otadž­bin­sko psal­mo­pjev­no na­ri­ca­nje, gdje se iz sveg gla­sa ime­nu­je ras­te­me­lje­nje, ras­ku­će­nje, po­ni­šte­nje, ne­sta­ja­nje u ime­nu, vje­ri i po­tom­stvu.
A.ĆU­KO­VIĆ


Ustra­vlje­no se­lo

● Pje­sma „Vez Ma­re Mo­mi­ro­ve” po­tre­sno je svje­do­čan­stvo o jed­nom vre­me­nu?
- U gla­su mo­je maj­ke dok je pri­ča­la isti­ni­tu, a naj­muč­ni­ju pri­ču iz svog dje­tinj­stva, su­sti­za­le su se su­ze, ne­vje­ri­ca i pri­ta­je­na uža­sa­va­ju­ća je­za. „Ta Ma­ra Mo­mi­ro­va”, po­či­nja­la je mo­ja maj­ka, „ima­la se­dam bra­ta, svi bi­li u Par­ti­ji i oni su na­go­vo­ri­li Ma­ru, je­di­nu se­stru, da na Bad­nje ve­če za­pa­li cr­kvu. Ci­je­lo se­lo po­tr­ča­lo da ga­si cr­kvu, ali su ih na ula­zu u por­tu za­u­sta­vlja­li ra­fa­li is­pa­lje­ni u vis i te­ški bat či­za­ma u mu­klom ko­lu i osi­o­ni uz­vi­ci Ma­ri­ne bra­će: `Čizma – no­ga – ne­ma Bo­ga!` Ne­sreć­nu Ma­ru da­ro­va­la bra­ća cr­ve­nim svi­le­nim atlas plat­nom za ha­lji­nu; uju­tru na pr­vi dan Bo­ži­ća Ma­ra sa cr­ve­nim plat­nom na ru­ka­ma kre­nu­la od vrat­ni­ce do vrat­ni­ce kroz za­ni­je­mje­lo i ustra­vlje­no se­lo Glo­ba­re... Al` za nju vi­še pu­ta ni­je bi­lo. Po­ro­di­ca Ma­re Mo­mi­ro­ve osta­la je bez ži­vih na­sled­ni­ka. Ne­ki su se po­o­tro­va­li, ne­ki po­gi­nu­li, ne­ki po­lu­dje­li... Mje­sto gdje je ne­ka­da bi­la nji­ho­va ku­ća za­ra­slo u gu­stiš, u tr­nje i po­vi­ju­še, u zmij­ska le­gla i str­šlje­no­va gni­je­zda”.


Is­traj­ni ču­var srp­skog je­zi­ka

● Ka­ko ocje­nju­je­te sa­vre­me­nu knji­žev­nu sce­nu na na­šem go­vor­nom pod­ruč­ju?
- Pi­sa­la sam o skrajnutoj mar­gi­na­li­zo­va­noj cen­zu­ri­sa­noj knji­žev­no­sti, knji­žev­no­sti ba­ra­ke, ko­ja is­traj­no ču­va je­zik, pi­smo, vje­ru u spe­ci­fič­nim uslo­vi­ma. Srp­ski pje­snik ov­dje svo­jim dje­lo­va­njem či­ni ono što u ne­kom dru­gom svi­je­tu oba­vlja­ju či­ta­ve in­sti­tu­ci­je. Hi­per­pro­duk­ci­ja ra­zno­li­kih sa­dr­ža­ja sop­stve­nom be­smi­sle­no­šću pre­kri­va ono vri­jed­no i kva­li­tet­no. Či­nje­ni­ca da svi pi­šu ni­ka­ko ne pod­ra­zu­mi­je­va i da svi ko­ji pi­šu stva­ra­ju kva­li­tet­na dje­la; ne­u­ki i neo­bra­zo­va­ni re­cen­zen­ti tzv. pro­su­di­te­lji vri­jed­no­sti, ni­ma­lo šte­dlji­vi pi­sci po­hva­la: što be­zna­čaj­ni­je djel­ce to gro­mo­gla­sni­ji ek­sta­tič­ni agre­siv­ni hva­lo­spjev. Pi­sci­ma, ka­ko je pi­sao Sa­ba­to, ne­do­sta­je stid, a stid je ključ­ni sa­sto­jak pje­snič­kog dje­la. Sve ma­nje je pra­ve po­e­zi­je, a sve vi­še pe­smo­pi­sa­ca. Sve vi­še je ti­ši­ne u ob­zna­nji­va­nju pra­vih vri­jed­no­sti, i sve rje­đi tre­nu­ci su­sre­ta sa pra­vom pje­smom. Nje­mač­ki pje­snik Hu­go Bal pred­la­že pje­sni­ci­ma da po­e­zi­ju pi­šu na če­lu, sma­tra­ju­ći da je to ma­lo par­če ko­že ko­je bo­li, ta­ko da bi po­e­zi­ju pi­sa­li sa­mo istin­ski pje­sni­ci.