Naučnim skupom „Životi i stradanja u Zeti – Crnoj Gori u 17. vijeku”, koji je održan juče u Podgorici Mitropolija crnogorsko-primorska počela je sa dvodnevnim obilježavanjem 330 godina od stradanja 42 momišićka novomučenika. U Svetosavskom domu u Crkvi Svetog Đorđa i Sveta 42 mučenika momišićka u podgoričkom naselju Momišići, okupilo se desetak naučnih radnika i istraživača koji su sa mitropolitom Amfilohijem svojim radovima osvijetlili istorijske okolnosti koje su vladale u dolini Zete polovinom i krajem 17. vijeka, u vrijeme Morejskog, ili Bečkog rata kako se još zove u evropskoj istoriografiji ovaj sukob koji su vodile na Balkanu i Mediteranu Otomanska imperija i Mletačka republika.
Mitropolit crnogorsko-primorski i arhiepiskop cetinjski Amfilohije je naglasio da je najdublje svjedočenje vjeri ono koje je potvrđeno krvlju, baš kako su svojom žrtvom dokazali momišićki mučenici – 40 učenika i dva sveštenika, koje su Turci mučki ubili u zulumu koji su vršili nakon Morejskog rata na teritoriji današnje Crne Gore i Balkana, a nakon povlačenja austrougarske vojske.
– Morejski rat koji se završio 1699. godine, prelamao se preko bića našeg naroda i to od Beča do Skoplja. To vrijeme po mnogo čemu je slično ovom našem, u kojem smo se našli kao narod na raskršću svjetova i sukoba Istoka i Zapada, koji je ništa manje, ako ne i i tragičniji, možda i nečovječniji s obzirom na moderne uslove. S jedne strane naš narod u tadašnjoj Zeti bio je primoran da prihvati Mlečane. No, dogodilo se ono što nam se desilo i 1999. godine kada nas je bombardovao NATO pakt – bombardovani smo, rušeni su hramovi, na hiljade su ubijeni, baš kao i na kraju 20. vijeka – kazao je mitropolit.
Kao i u naše vrijeme, i to doba je bilo vrijeme seoba, pa je srpski živalj pod zastavom Arsenija III Čarnojevića, narodnog prvaka iz Bajica, krenuo na sjever bježeći pred turskom odmazdom zbog vjernosti Mlečanima, podsjetio je mitropolit.
On je povukao paralelu između nasilja koji je sprovodila turska vojska nad Srbima u Crnoj Gori poslije Morejskog rata koji je okončan Karlovačkim mirom sa ponašanjem Vlade Crne Gore koja, kako je rekao, obnavljanje kulturnih dobara, crkava i manastira, naziva devastacijom. Ukazujući na perfidan odnos vlasti prema Mitrpoliji on je istakao da je država stavila van zakona i Cetinjsku bogosloviju i Mitropoliju, dok medresa, koja se naziva imenom Mehmeda Fatiha (osvajača) uživa svu pomoć. Čak se ide toliko daleko da, kako je rekao mitropolit, „neki ljudi pokvarenog uma i savjesti pokušavaju da otmu spomenike i crkve, što je prava devastacija kulturnog blaga”.
– Tu smo da se poklonimo žrtvi 40 đaka i dva njihova sveštenika, tako postajući svjedoci njihove žrtve – poručio je mitropolit.
Naučni skup je nastavljen izlaganjem dr Vasilja Jovovića, koji je nakon što je slušaoce okupljene u Svetosavskom domu u momišićkoj crkvi upoznao sa suštinom rada akademika Miomira Dašića (koji je bio spriječen da dođe), govorio o istorijskim okolnostima koje je Morejski rat nametnuo narodu na širem području Balkana. On je kazao da ni jedan mletačko-turski rat nije imao toliki značaj na istoriju naših naroda kao Morejski. Venecija je konačno ovladala Bokokotorskim zalivom, koji je očišćen od muslimanskog življa koje se povuklo u Hercegovinu i Bosnu. Za vrijeme i poslije rata, naglasio je dr Jovović, Boku naseljava pravoslavno stanovništvo iz Hercegovine i Crne Gore, pa je broj doseljenika bio dva puta veći od starosjedilaca. Time je konačno, zaključio je Jovović, učvršćeno etničko jedinstvo Boke sa zaleđem. Jovović je istakao i da je slom države Nemanjića i tursko osvajanje iz temelja poremetilo život Srpske pravoslavne crkve, te da ona pod Turcima postaje vjera pokorene i potlačene raje. Novi položaj Crkve daće drugi pravac njenom razvoju, unijeće nove elemente u unutrašnju strukturu i na novim osnovama izgraditi odnos ove crkve i prema narodu i prema turskoj državi, ukazao je on.
– Osim što je vodila narod u borbu protiv Osmanlija, Crkva se borila i protiv pokušaja prevođenja u uniju (unijaćenje) koji su dolazili sa Zapada i Vatikana, a i protiv Carigradske patrijaršije, pod čijim uticajem su grčke vladike posezale ne samo za eparhijama Pećke patrijaršije, nego i za patrijarškim tronom. U takvim okolnostima Crkva se sve više okretala pravoslavnoj Rusiji, a njezini vladari često bili široke ruke prema njoj kad joj je bila potrebna pomoć – zaključio je dr Jovović.
Jovan Markuš je govorio o Momišićima u vladarskim poveljama Nemanjića konstatujući da je ovaj dio Podgorice dobio ime po selu Momuša, danas Mamuša koje je udaljeno 13 kilometara od Prizrena, čiji se jedan broj stanovnika doselio u hilandarski metoh na područje Zete za vrijeme kralja Milutina (to jest današnjih Momišića). Markuš je podsjetio da se Momišići pominju u dokumentima i pismima velikog župana Stefana Nemanje, Stefana Prvovjenčanog, kralja Uroša i cara Dušana. Kako je on na kraju obavijestio na teritoriji starog hilandarskog metoha danas postoji čak četiri pravoslavna hrama.
Na jučerašnjem skupu o istorijskim prilikama u kojima se našao srpski narod krajem 17. vijeka na teritoriji Zete – Crne Gore govorili su, iz različitih uglova, istoričar Predrag Vukić, Milena Martinović, Marina Odak Mihailović, Nemanja Popović, Smilja Vlaović, a Blagoje Rajković i Salih Salimović su dostavili svoje radove. Svi radovi sa ovog skupa uskoro će se naći u istoimenom zborniku.
S.Ć.

Vjerski pritisci na narod

Rad Željka Vujadinovića, fokusiran na vjerske promjene u Crnoj Gori tokom turske vladavine, prezentovao je Boris Musić.
Vujadinović je istakao da su vjerska kretanja bila dominantna za vrijeme Turaka na Balkanu, te da su religijom bili protkani i državna ideologija Osmanskog carstva, te stalno prisutna islamizacija, predstavljali su dominantan proces toga doba. Najveći dio današnje Crne Gore teritorijalno ne poklapa sa Crnom Gorom u dokumentima osmanske administracije. Osvrćući se na teritoriju današnje crnogorske države Vujadonović je naveo da je najizrazitiji i po posljedicama najdalekosežniji proces islamizacije, dok je na primorju srpski živalj bio stalno pod pritiskom unijaćenja i pokatoličavanja, posebno u prvim decenijama 17. vijeka, „kada je tim procesom planski rukovodila katolička Kongregacija za propagandu vjere”.
– Na raširenost islamizacije bitno ograničavajući njene domete, uticali su razvoj autonomije stare Crne Gore, razvoj plemenskog društva, djelatnost Mitropolije crnogorske, ideja o obnovi Nemanjićkog carstva i oslobodilačka borba – zaključio je on.