Autor: Pol Krugman


U Portugaliji je loše, ali ne tako loše kao prije nekoliko godina. Isto se može reći za evropsku ekonomiju u cjelini. Recimo da su to dobre vijesti. Loša je to što je 8 godina poslije onoga što je trebalo da bude privremena finansijska kriza – ekonomska slabost u Evropi primjetna, bez znakova promjene nabolje. To bi trebalo da zabrine Evropu, a i nas ostale.
Prvo još malo o dobrim vijestima. Evrozona, grupa od 19 zemalja koje su usvojile zajedničku valutu euro, ostvarila je pristojan rast u prvom kvartalu ove godine. U stvari, taj rast je veći od onog u SAD. Evropska ekonomija konačno izgleda nešto bolje nego prije finansijske krize, dok je nezaposlenost opala sa 12% u 2013. na sadašnjih nešto preko 10%.
Ali problem je u tome što ovo zovemo dobrim vijestima. U SAD se opravdano žalimo na sporiji oporavak, pri čemu je naša ekonomija 10% uvećana u odnosu na onu prije krize, a nezaposlenost nam je ponovo ispod 5%. Kao što sam rekao, ne nazire se kraj evropskoj ekonomskoj slabosti. Pogledajmo šta kažu finansijska tržišta.
Kada su dugoročne kamate na sigurna ulaganja veoma niske, to je znak da investitori ne vjeruju u brzi oporavak. Njemačke petogodišnje obveznice ostvaruju prinos od -0,3%, a u stvari su prinosi negativni na osmogodišnji period. Šta nam govore ove izuzetno niske kamate? Nedavno je Narayana Kocherlakota, bivši predsjednik ogranka Federalnih rezervi iz Mineapolisa, povukao izvanrednu analogiju. Odgovarajući kritičarima jeftinog novca koji odbacuju niske kamatne stope kao „vještački stvorene“, jer ekonomije ne bi trebalo da drže kamate ovako nisko – uporedio je niske kamatne stope sa injekcijama insulina za dijabetičare. One možda imaju negativne nuspojave, ali su neophodne radi kontrole simptoma hronične bolesti.
U slučaju Evrope hronična bolest je dugotrajna slabost potrošnje, koja dalje izaziva deflaciju čak i kada, kao sada, imamo dobar period. Insulinska injekcija jeftinog novca pomaže u borbi sa ovom slabošću, iako je ne liječi. Ali, iako su monetarne injekcije ublažile evropske nedaće – pretrnem svaki put kad pomislim šta bi se desilo da je izostala odlučna reakcija predsjednika Evropske centralne banke Marija Dragija – one nas nisu približile ozdravljenju evropske ekonomije. Uprkos naporima ECB, inflacija u Evropi je daleko ispod zacrtanih 2 odsto. I nezaposlenost u većini evropskih zemalja, uključujući i moju trenutnu portugalsku lokaciju, još uvijek je na nivou koji nanosi veliku humanitarnu, društvenu i političku štetu. I u Španiji, koja se ističe kao primjer uspjeha, nezaposlenost među mladima još uvjek je 45%.
Evropa je nespremna za novi šok. Pretpostavimo da se grčka kriza ponovo zaoštri, ili da Britanija izglasa izlazak iz Evropske unije, ili da dođe do sloma kineske ekonomije. Šta bi evropski političari mogli ili trebali da urade kako bi ublažili ekonomske potrese koje bi ovi događaji izazvali? Izgleda da niko od njih nema pojma.

Ali lijek za evropsku hroničnu bolest je dobro poznat: velika javna potrošnja, naročito u Njemačkoj, ali i Francuskoj, koja je u mnogo boljoj fiskalnoj kondiciji nego što su njeni lideri spremni da priznaju. Postoje velike potrebe za infrastrukturnim ulaganjima, dok investitori prosto mole vlade da im uzmu novac. Da li sam spomenuo da su realne desetogodišnje kamatne stope na obveznice zaštićene od inflacije -0,8%?
Postoji osnovano uvjerenje da bi se veća potrošnja u evropskom središtu pozitivno odrazila i na evropsku periferiju. Ali izgleda da povlačenje pravih poteza politički ne dolazi u obzir. Bez ikakvog nagovještaja promjene kursa, njemački političari neprestano kritikuju ECB, jedinu veliku evropsku instituciju koja priznaje realnost.
Posjeta Evropi vas čini ponosnim na to što ste Amerikanac. Jeste, jedna od dvije najveće partije će nominovati opasnog naduvenka za predsjednika. Već duže vrijeme je jasno da je Republikanska partija na putu bez povratka, ali izgleda da Tramp ipak neće ući u Bijelu kuću. Sveukupna ekonomska i politička situacija u SAD uliva prijeko potrebnu nadu. Volio bih da i Evropa pronađe izlaz iz svoje teške situacije. Svijetu je potrebno više zdravih demokratija. Ali je trenutno veoma teško biti optimista.
Preveo: Miroslav
Marković
Peščanik.net