Biotehnički fakultet u Ljubljani potvrdio je tezu dr Svetozara Savića, nastalu nakon naučnih istraživanja koja je sproveo u teško pristupačnoj šumskoj vegetaciji na preko 700 metara nadmorske visine (Bijelo Polje), da loza nije oduvijek bila sinonim za južne crnogorske krajeve, jer je pronašao primjerke divlje loze i na sjeveru Crne Gore.
Knjiga „Crnogorska ampelografija” dospjela je i u Monpelje, najveći francuski ampelografski istraživački centar. Za ovu monografiju Savić je dobio pismenu čestitku od trenutno prvog svjetskog ampelografskog istraživača, dr Lakombea iz Francuske, koji je ovu knjigu uvrstio u referentni materijal za francuske istraživače i u ampelografsku biblioteku INRA u Vasalu.
Dr Savić je divlje forme loze pronašao oko Skadarskog jezera, ali su njegovoj tezi da se na sjeveru Crne Gore nalaze preci današnje pitome loze i ampelografskim podacima prikupljenim sa nekoliko lokaliteta bile potrebne genetske analize kao konačna potvrda. U Ljubljani je proveo šest mjeseci na specijalističkom istraživanju, nakon čega je potvrđeno na genetskom nivou da je primjerak loze koji je Savić pronašao u okolini Bijelog Polja, na 700m nadmorske visine, divlja loza (Vitis sylvestris G). Pored divlje, Savić je lokalizovao i primjerke pitome loze i hibrida u Plužinama, Nikšiću i Mojkovcu. Naučna istraživanja daju značajan doprinos na ukupnom razumijevanju vinogradarske problematike u Crnoj Gori.
Ova otkrića u mnogome mijenjaju shvatanje da je loza oduvijek bila privilegija južnih crnogorskih krajeva. U knjizi su opisane i divlje forme loze koje sam pronašao oko Skadarskog jezera. Takođe, naša genetska istraživanja potvrdila su da u Crnoj Gori imate primjerke prirodno ukrštene divlje (Vitis sylvestris G.) i pitome loze (Vitis vinifera L.) tzv. metis primjerke nastale oprašivanjem - kaže dr Savić, naglašavajući da smatra da se ova biljna vrsta (Vitis sylvestris G), kao predak današnje plemenite vinove loze, tokom poslednjeg ledenog doba spustila prema Mediteranu i da je našla svoje stanište i u Crnoj Gori.
– Potvrde za ovakve pretpostavke utvrđene su u gotovo svim zemljama sjeverne obale Mediterana, a evo sada i u Crnoj Gori. Nijedna od njih nije pronađena na ovako visokoj nadmorskoj visini. Ovakvih primjera ima još u Crnoj Gori, i to na većim nadmorskim visinama – kaže on.
Prije destak godina Savić je objavio radove u kojima je tvrdio da je prirodno stanište kratošije okruženje Skadarskog jezera sa korjenima koji sežu u Hrvatskoj i Albaniji.
– Tezu o rasprostranjenosti kratošije u Crnoj Gori, Hrvatskoj i Albaniji, odavno zastupam, i ona je takođe prikazana u Crnogorskoj ampelografiji. Dokazi da se ona nalazi u Hrvatskoj (nekoliko čokota) i velikim brojem primjeraka Crnoj Gori već su potvrđene. Međutim, falila je karika koja je morala biti provjerena za područje Albanije, posebno njen sjeverni dio, dio prema Skadarskom jezeru. Sada smo tu sortu locirali u Albaniji, pod nazivom Kalmet, opisao sam je i ampelografski iznio tezu da je riječ o sorti kratošiji i da je Kalmet jedan od kratošijinih novih sinonima. Genetska istraživanja u Ljubljani potvrdila su moje zaključke. Ampelografske karakteristike na koje se istraživači obično oslanjaju katkad mogu biti jako varljive kod vinove loze, i morate imati i iskustvo i znanje i naučne hrabrosti da bi u javnost izašli sa određenim tvrdnjama. Jako sam srećan što su se moje teze takođe potvrdile po pitanju albanskog ogranka populacije kratošije. Biljne vrste ne poznaju administrativne granice, i rasprostiru se tamo gdje im ekološki uslovi to omogućavaju – kaže dr Savić.
On dodaje da među 30 ispitivanih loznih uzoraka u Ljubljani, njih 18 mogu se smatrati da su jednim dijelom nastale u crnogorskim ekološkim uslovima, dok je jedan broj kroz pečalbarske aktivnosti introdukovan u Crnu Goru, posebno sa istoka (Turska), a jedan kroz trgovinu i druge aktivnosti (Boka).
Dr Savić smatra da su tri centra sortne raznolikosti prepoznatljiva u Crnoj Gori, okruženje Skadarskog jezera, Boka kotorska i područje Bara i Ulcinja.
– U okolini Skadarskog jezera uglavnom dominiraju vinske sorte. Jedan broj sorti introdukovan je iz Paštrovića, Bara i Boke, ali i iz oblasti Pulje (Italija). Jedan broj sorti nastao je spontano, oprašivanjem u samom vinogradu, iznikao iz sjemena i dalje razmnožavan uglavnom potapanjem ili reznicama. Starost ovih sorti potvrđuje i sorta lisičina (lisica), koja je u različitim crmničkim i riječkim selima tokom protoka vremena stvorila različite morfološke karakteristike (boju, oblik bobice i sl). Negdje se mogu naći i primjerci razaklije koji takođe variraju u boji i obliku bobice, te proizvođači vjeruju da je u pitanju tzv. stara razaklija. Takođe, imate i stare sorte za koje teško možete utvrditi puteve introdukcije. Vjerujem da su preko Paštrovića i Boke introdukovane u Crmnicu i stara njemačka sorta Blauer, ali i Impigno, italijanska sorta iz Pulje.
D.S.


Orijentalne sorte

Prema ispitivanim karakteristikama, orijentalne sorte velikim dijelom rasprostranjene su u južnom dijelu Crne Gore, u okolini Bara i Ulcinja.
– Ovdje nailazimo na potpuno nepoznate sorte, koje smo imenovali zavisno od lokacije, ili po imenu osobe koja je nekada introdukovala uglavnom iz Turske. Što se tiče Boke Kotorske, to je područje koje je vjekovima imalo dominaciju u vinogradarskoj i vinskoj produkciji u Crnoj Gori. Takve aktivnosti uslovile su permanentnu introdukciju i prirodno ukrštanje mnogobrojnih sorti u periodu dugom preko dvadeset vjekova. Nažalost, veliki broj njih je nestao usled napuštanja i redukcije vinogradarske djelatnosti u Boki. Iz ovog područja u Crnu Goru su unešene i umnožene žižak i muškaćelica – kaže dr Savić.