Na današnji dan, 15. aprila 1979. godine, u nedjelju, u sedam sati, devetnaest minuta i pedeset sekundi, potresla se zemlja, a seizmografi su zabilježili jačinu udara od devet stepeni Merkalijeve skale. Epicentar zemljotresa je bio u Jadranskom moru između Ulcinja i Bara, na dubini od 30 kilometara. U ruševinama je život izgubila 101 osoba. Povrijeđeno ih je više od hiljadu, a među njima 159 teško. Te nedjelje bio je pravoslavni i katolički Uskrs, lijep sunčan dan, koji je rano izmamio ljude iz kuća, pa samo zbog toga broj žrtava nije bio i veći.
Život u kućama i stanovima zamijenio je život u šatorima, poslovne zgrade i institucije, uključujući škole i bolnice, zamijenjene su šatorima za te namjene.
Aprilskog zemljotresa 1979. prisjeća se Cvetko Pavlović, ondašnji sekretar osnovne organizacije Saveza komunista u organima uprave.
– Posledice razornog zemljotresa bile su katastrofalne. Srušena su ogromna materijalna dobra, koja su generacije decenijama stvarale u obnovi nakon Drugog svjetskog rata. Prekinute su putne, željezničke, telekomunikacione, vodovodne veze, oštećeni su i lučki kapaciteti, škole, a najveća nesreća je što je stradalo 101 lice, od čega 49 na području opštine Bar. U Crmnici su razorena čitava sela, a bilo je mrtvih i po četvoro iz jedne kuće. Svakako da je to bio težak momenat za Crnu Goru, a posebno za Crnogorsko primorje – priča Pavlović.
U vrijeme zemljotresa, predsjednik SFRJ Josip Broz Tito nalazio se u vili „Galeb” u Igalu, na liječenju. Oni koji su bili u njegovoj pratnji, kaže Pavlović, predložili su da ga odmah prebace van teritorije ugroženog područja, ali je on to odbio.
– Kad je došao na prelaz na Lepetanima, a obišao je i brodogradilište u Bijeloj, koje je takođe bilo katastrofalno oštećeno i potonulo u more, obratio se jugoslovenskoj i svjetskoj javnosti sa apelom za pomoć. U dijelu izlaganja, kojega se dobro sjećam, Tito je rekao „Ova razaranja u Crnoj Gori imaju široke razmjere. Apelujem na sve naše radne ljude da bez oklijevanja pristupe izvršavanju svojih dužnosti i pružanju pomoći crnogorskom narodu. Uvjeren sam da će se naši narodi, koliko najviše mogu, žrtvovati da bi crnogorski narod što prije savladao posledice nesreće koja ga je zadesila”. Računajući na njegov nesporni autoritet, kako na prostoru ondašnje Jugoslavije, tako i u međunarodnoj zajednici, odnosno i na Istok i na Zapad, taj njegov apel proizveo je ogromnu pomoć koju je Crna Gora dobila kao znak solidarnosti iz različitih država svijeta. U tom momentu predsjednik opštine Bar bio je Blažo Orlandić, koji je takođe bio i predsjednik Komiteta za opštenarodnu odbranu i društvenu samozaštitu, bio je pravi čovjek na pravom mjestu. Koristeći svoje organizacione i druge sposobnosti kao privrednika, i nesumnjivog lidera i vizionara, organizovao je sve snage u opštini kako bi se ublažila ova prirodna katastrofa. Sve strukture opštine radile su planski, organizovano, sistematski, da se pomogne ugroženo stanovništvo – kazao je u razgovoru za naše novine Pavlović.
Pavlović je istakao da se sjeća njegovih riječi tog prvog dana, 15. aprila, kada je rekao „mi moramo spasavati stanovništvo, sanirati privredu, ko nije spreman neka ide da ga ne tjeramo”.
– Pored opštinskog štaba civilne zaštite bio je uključen i opštinski štab teritorijalne odbrane, pripadnici nekdašnje Jugoslovenske narodne armije (JNA), pripadnici unutrašnjih poslova, kako bi preduprijedili sve eventualne negativne posledice koje prate ovakve katastrofalne pojave. Formirani su odbori po mjesnim zajednicama, i ubrzo je došla pomoć iz svih krajeva tadašnje SFRJ, ali i iz svijeta. Stigao je brod cisterna sa pitkom vodom iz Dubrovnika, kao i radnici iz Makedonije. Prva sjednica Skupštine održana je na feribotu „Sveti Stefan”, a na njoj su, pored privredno političkog aktiva Bara, bili prisutni i predsjednik predsjedništva Srbije Dobrivoje Vidić i Crne Gore Veljko Milatović. Sjećam se kad je Dobrivoje Vidić kazao da će Srbija i grad Beograd učiniti sve da pomognu Crnoj Gori. Sjećam se i da su iz Slovenije poslali našem medicinskom centru poljsku bolnicu – rekao je Pavlović.
Pavlović priča i da je direktorica trgovinskog preduzeća „Izbor” Marija Stanišić tada rekla svojim radnicima da služe narodu sve što im treba. Došli su i ambasadori Rusije i SAD, a u Luku Bar brod sa 5.500 kubika daske, 70 montažnih kuća, građevinsikim mašinama.
– Iz Slovenije su došle kamp-kućice koje su podijeljene najugrožejnijim porodicama. Italija je poslala 800 šatora i posteljina. Sve republike i pokrajine su pomogle onako kako je rukovodstvo Jugoslavije tada zauzelo stav da se obnovi Crnogorsko primorje. Svi su imali zadatak da saniraju posledice u po jednoj opštini. Treba naglasiti da je firma „Šipad” iz BiH pomogla izradom baraka za socijalne slučajeve. Komisije su obilježile objekte na osnovu kojih se kasnije dobijala pomoć – istakao je Pavlović.
Dodaje da je započela planska izgradnja užeg centra Bara. U nove stanove je useljeno 200 građana do 29. novembra, a preko 400 u novogradnji do Nove godine.
– SAD su izgradile srednju poljoprivrednu školu, Vojvodina je pomogla izgradnju škole u Mrkojevićima. Rumunija je pomogla izgradnju Doma zdravlja u Ulcinju. Ono što moram posebno naglasiti jeste činjenica da bi Bar, da nije planski građen poslije zemljotersa, danas bio nova Budva i devastacija Primorja – uvjeren je Pavlović.
Ondašnji direktor barske bolnice dr Ljubo Živković podsjeća da je dan ranije, u subotu, neradni dan, u rano jutro zazvonio njegov telefon, i da mu je neko ledenim glasom saopštio da se hitno javi predsjedniku opštine.
– Kada sam ušao u njegov kabinet tamo je vladala kamerna atmosfera. Mnogo vojnih lica visokih činova, i predsjednik, bez osmijeha. Uručen mi je koverat koji treba da otvorim kada stignem u svoju kancelariju, i dat mi je za pratnju jedan drug pukovnik sanitetske službe. Na putu do bolnice bio sam obaviješten da se u Baru izvodi taktička vježba, i da je u Baru u posjetu došla GINA, Generalna inspekcija odbrane. Ta taktička vježba je podrazumijevala i organizaciju i funkcionisanje zdravstvene službe u ratnim uslovima. Hitno sam, po dolasku u bolnicu, aktivirao planove odbrane i sazvao sjednicu Stručnog kolegijuma. Sjećam se tog sastanka, ona mala zgrada na ulasku (nje više nema), moja kancelarija na spratu, svi šefovi odjeljenja i službi, namrgođeni pukovnik, grobna tišina... Ustao sam i rekao „koleginice i kolege, jutros rano našu zemlju je napao strani neprijatelj, i mi smo od danas u ratu”. Za organizaciju te vježbe dobili smo visoku ocjenu – priča Živković.
Dodaje da su sjutradan, 15. aprila, imali vježbu „in vivo”.
– Proveo sam četiri mjeseca u šatoru pored srušene bolnice. Bio sam ponosan na svoje kolege ljekare, medicinske sestre, pomoćno osoblje. Svi su bili tu, nije bilo bolovanja i odsustvovanja, nije bilo prijekih naredbi i kažnjavanja. Pomogli su nam mnogi. Nezaboravni su kolege iz Slovenije, Šapca, Ivangrada, Titograda, Nikšića. Takođe, nezaboravan je i gest kragujevačkih maturanata. Ko može da zaboravi mlade vojnike iz garnizona? Spasonosnu pomoć pružio nam je Crveni krst Njemačke. Slušali smo mnogo o solidarnosti i dobroti, a sada smo imali i toliko pomoći sa svih strana, i toliko dobrih ljudi. Toliko dobrote, pažnje i ljubavi. Bar je imao sreću da je Blažo Orlandić bio njegov gradonačelnik i prvi čovjek – istakao je Živković.Dragan STOJANOVIĆ