Piše: Miomir Čolaković

Obrazovanje koje masama ljudi ne pruža snagu za borbu u životu, koje im ne izgrađuje čvrst karakter, lavovsku hrabrost, duh solidarnosti i humanosti - može li se uopšte nazvati obrazovanjem? (Svami Vivekananda)
Poznato je da su sve zapadne demokratije prihvatile ideju Žan Žak Rusoa, po kojoj je osnovna uloga države da štiti prirodna prava svake osobe – pravo na život, na rad, pravo na slobodu i na imovinu. U zamjenu za ovu zaštitu, svaka osoba mora da ispunjava i određene dužnosti prema državi.
Dugo je važilo mišljenje da je, u ekonomskoj sferi, jedina uloga države da obezbjeđuje ambijent za privredni napredak, a da tehnološki i svaki drugi razvoj potiču iz privatnog sektora. Poznati ekonomista Mariana Macukato, profesorica ekonomije u Londonu, u svojoj knjizi “Preduzimljiva država”, koja je postala svjetski bestseler, pokazala je da su svi krupni projekti na kojima počivaju današnje moderne tehnologije osmišljavani i finansirani od strane države, a tek kad su pokazali svoju upotrebljivost na tržištu, na scenu je stupao privatni sektor, koji je te tehnologije po pravilu dobijao besplatno, da bi ih potom komercijalizovao. Ovu tezu ona naslanja na primjerima najuspješnijih privatnih korporacija, kao što je, na primjer, moćni ‚‘Majkrosoft‘‘, koji je, piše ona, postigao ogroman profit koristeći bazne tehnologije koje je osmislila i finansirala država.
Norveški ekonomista Erik S. Rejnert, jedan od najvećih i najautentičnijih ekonomskih mislilaca u svijetu, dobitnik najprestižnijih nagrada iz ekonomske sfere, čije stručne oblasti interesovanja su inovacije, istorija ekonomije i ekonomija razvoja, smatra da, u normalnim okolnostima, uloga države jeste da pruži potporu realnoj privredi tako što je finansira, a da se to posebno odnosi na inovacije i izume. Država treba da bude spona između privrede i izumiteljstva, sve do trenutka kada jedan izum postane stvarnost na tržištu.
Može li se, iz svega rečenog, a imajući u vidu da je Crna Gora danas država koja je, sa svim pripadajućim institucijama i cjelokupnom teritorijom, pretvorena u DPS partijsku infrastukturu, izvući zaključak da smo daleko od normalne države koja je u službi građana koji u njoj žive? U Crnoj Gori imamo praktičan, udžbenički, primjer da uloga države može da bude ne samo zaštita prava građana, iniciranje, osmišljavanje i finansiranje projekata koji tehničko-tehnološki unapređuju društvo, već i stvaranje ambijenta, osmišljavanje i finansiranje uspostavljanja političkog i sistema vrijednosti koji jede ekonomsku, socijalnu i moralnu supstancu, elementarne uslove za normalan život, da bi se pojedincima iz vlasti i bliskim vlasti omogućilo enormno bogaćenje. U takvom miljeu se, zahvaljujući jednoj partiji, uz debelu, koristoljubivu, pomoć pojedinih opozicionih partija i religijskih institucija, instalirao kriminogeni režim koji je od radnika stvorio robove, zarobljenike pljačkaških privatizacija, a svojim interesima podredio sve institucije sistema. Tako imamo situaciju da u Crnoj Gori vlada materijalna i duhovna korumpiranost koja više ne preza ni od čega: prekaljeni za najsumornije i najmračnije situacije (od građanskog rata i ratnih zločina, do namjernog uništavanja društvenih firmi i otimanja najljepših i najbogatijih resursa za privatno bogaćenje), za demagogiju svake vrste, ubilački bijes vlastoljublja, tvrdu nepopustljivost sa pozicija vlasti i moći, crnogorski vlastodršci i njima odani sljedbenici slobodno krše sva građanska prava – pravo na život, pravo na rad, pravo na slobodu, pravo na imovinu. I to se proteže, u širokim talasima, skroz u dubinu partijske i sledbeničke misli, opijajući podaničku svijest vođinim likom i etikom koja na prvo mjesto stavlja ličnu korist, po svaku cijenu i na sve moguće načine, nebitno koja sredstva se za ostvarenje tog cilja koriste. Ili, u drugom slučaju, sledbenike koje strah od gubitka osnovne egzistencije regrutuje u partijske vojnike. Pozicione, opozicione, religijske. “Princip je isti, sve su ostalo nijanse”. Priključiti se “stadu”, toplije je, korisnije, lakše se diše.
Samopoštovanje nam kaže da je kritička misao, koja kao reper ima univerzalne vrijednosti, ono što oplemenjuje duh, što donosi opštu korist, a da je vlasti, i svakoj političkoj i religijskoj organizaciji, jedini zadatak da radi na obrazovanju i produbljivanju takvog duha i zajedničkog blagostanja. Onog trenutka kad ta vlast, uz ostale opozicione partije i religijske institucije, postane štetočina koja uništava sve čega se dohvati i kad poželimo da poljubimo tu ruku u kojoj se nalazi tako štetan aparat moći, ruku koja umjesto opšteg blagostanja proizvodi nasilje i bezakonje, kad poželimo njeno milovanje kao potvrdu sopstvene vrijednosti ili ostvarenja neke koristi (posao, više poslova, nezakonite privatne biznise, nekažnjene kriminalne aktivnosti…) krenuli smo ličnom i društvenom stranputicom kojoj je današnja Crna Gora samo jedna od usputnih stanica ka vrlo bliskom dnu, a naše biće postaje roblje koje uživa “dok ga tuče ruka koju liže”.
Nedostatak samopoštovanja rađa i nedostatak solidarnosti. To dvoje je neraskidivo povezano. Samopoštovanje se manifestuje i kao saosjećanje sa nevoljama drugih, razumijevanje, želja da drugima bude bolje. Rađa solidarnost koja se prepoznaje kao čvrst stav da se bori za opšte dobro.
Crnom Gorom danas vlada jedna tako široko rasprostranjena mentalna navika, da partijska, vođina, ideja shvatanja života dominira svim našim razmišljanjima o gotovo svim pitanjima – bitno je “snaći se” u instaliranom kriminogenom miljeu, ostvariti ličnu korist, ne brinuti o posledicama dokle god se nalazimo blizu vođe, u partijskom stroju. Vodeća partija sve pokriva, sve sfere života, svaki zločin, svako počinjeno zlo. Što smo bliži vođi, to su veće mogućnosti takve vrste “snalaženja”. A to je, nažalost, cilj ogromne većine – biti što bliži vođinim skutima, što više zahvatiti iz te prljave riznice opljačkanog blaga.
Kada se Kafkin Gregor Samsa jednog jutra probudio nakon nemirnih snova, primijetio je da se u krevetu pretvorio u golemog kukca. Kada se crnogorski građanin, bio on poslanik, skutonoša, sledbenik, glasač, jednog jutra probudi, kada pogledom pronikne iza partijske maske prošarane demagogijom i lažima, kada ugleda crnogorsku stvarnost onakvom kakva ona zaista jeste, kad ga njen tragizam na neki način dotakne, užasnuće se ugledavši sopstveni, izobličeni,neljudski, tragični lik, koji je svojim (ne)činjenjem tragičnom učinio svakodnevicu svakom crnogorskom građaninu, a od države napravio nesrećnu tvorevinu iz koje onaj koji je sačuvao imalo normalnosti, kao i onaj budući koji želi da živi normalnim životom, imaju samo jedan cilj – pobjeći što dalje, odahnuti, spasiti se.