-Priredio: Miladin VELjKOVIĆ


Jedan od najpoznatijih spiritista, ezoteričara i istraživača paranormalnih pojava u Srbiji bio je istoričar, književnik i diplomata Čedomilj Mijatović. Mijatović je rođen u Beogradu oktobra 1842. godine. Osnovnu školu, gimnaziju i licej završio je u Beogradu, a na Velikoj školi je studirao pravne nauke. Od 1862. do 1865. studirao je političko-ekonomske nauke na univerzitetima u Minhenu, Lajpcigu, Cirihu i Beču. Po povratku u Srbiju kraće vrijeme radio je kao profesor Velike škole. Među prvima je imenovan za člana Srpske kraljevske akademije, a od 1888. do 1892. bio je njen predsjednik. Kao finansijski stručnjak učestvovao je u poslovima državne uprave i u međunarodnim pregovorima (građenje željeznica, regulacija Dunava i sl.). Sedamdesetih godina intenzivno se uključio u politički život, prvo kao liberal, kasnije kao naprednjak, stalno kao povjerljivi čovjek kneza, kasnije kralja Milana. Bio je u pet kabineta ministar finansija i u dva maha ministar spoljnih poslova. Kao ministar spoljnih poslova učestvovao je u pregovorima za sklapanje tzv. tajne konvencije sa Austrougarskom, koju je kao ministar spoljnih poslova i potpisao, i predvodio delegaciju Srbije koja je u Bukureštu potpisala mir sa Bugarskom (1885). Poslije abdikacije kralja Milana smanjio je učešće u političkom životu, a od 1894. više i ne živi trajno u Srbiji. Bio je poslanik u Carigradu (1900), zatim u Londonu. Poslije majskog prevrata 1903. penzioniše se i do kraja života boravi u Londonu. Mijatović je razvio plodnu spisateljsku djelatnost u više oblasti (književnost, ekonomija, publicistika, istorija), ostavivši brojne publikacije, a zaslužan je i za prevođenje uticajnih djela sa engleskog jezika (Beklova „Istorija civilizacije” u Engleskoj, Len-Pulova „Istorija Turske carevine” i dr. [...] Umro je u Londonu maja 1932. godine.
Kada je Mijatović tokom 19. vijeka otišao u Englesku, spiritizam je bio tamo rasprostranjena pojava i neka vrta „intelektualne mode”. Pravoslavna crkva u Srbiji nije u to vrijeme imala neprijateljski odnos prema spiritizmu i Mijatović je prihvatio spiritizam, prema mišljenju Predraga Protića, kao jedan od načina da opšti sa onostranim svijetom, ne napuštajući „svoje tradicionalno pravoslavno hrišćanstvo”. Nastojao je da ga dovede u sklad sa parapsihologijom i spiritizmom. U već pomenutoj knjizi iz 1887. „Iz carstva duhova” od Teozofa, Mijatović objašnjava da smrt nije gašenje duše u tijelu, nego oslobađanje duše iz tijela. On piše o vidovitosti samrtnika i navodi primjere (samrtnik se pojavljuje u isto vrijeme na više mjesta, dejstvo samrtnika na daljinu, „prenos misli na daljinu” i upliv volje jednog čovjeka na drugog i sl.), dodajući da se teozofska i psihološka društva po raznim velikim gradovima Evrope i Amerike bave prikupljanjem dokaza o javljanju samrtnika. Prema njegovom objašnjenju, postoje dva stanja (somnabulizam i ekstaza) u koje neki ljudi mogu da padnu, a koja nose na sebi više ili manje znake smrti. „Naravno da u naše doba, kad je, spiritizam tako u modi, ne treba da zaboravimo da i podaci koji se njihovim opitima dobijaju mogu da bace nešto svjetlosti na ovo pitanje. Spiritiste na ime tvrde da je mogućno da živi ljude stupe u saobraćaj sa duhovima umrlih ljudi, da im polažu pitanja pa da od njih i odgovore dobijaju”. Mijatović dalje tvrdi kako svi odgovori pitanih duhova na spiritističkim sjednicama u Evropi i Americi jednodušno govore da je duša besmrtna. On dodaje kako duša nosi sa sobom na onaj svijet glavne pravce i želje, pa ono što smo u ovom životu ostavili nedovršeno to ćemo se tvrditi da dovršimo naknadno. Potom autor govori o načinu „saobraćaja s duhovima”. „Spiritizam je upravo naučna jedna teorija po kojoj ne samo da ima ‚svijet duhova‘, nego po kojoj još ti duhovi mogu da saobraćavaju s nama na ovome svijetu i mogu pod izvjesnim prilikama da se dozovu da nam se jave da ih vidimo, čujemo, i s njima govorimo. U užem smislu ‚spiritizam‘ je praktična primjena te teorije, ili praktikovanje saobraćavanja s duhovima. U samoj Evropi ima danas 14 miliona ljudi – i to većinom ljudi koji boljem i obrazovanijem redu pripadaju – koji vjeruju u spiritizam. U Sjevernoj Americi ih imao preko 20 miliona. Naravno da se našlo i dosta varalica koji su htjeli da svoje džepove pune lakovjerstvom velike publike, i koji su ovda i onda kompromitovali spiritizam. Ali kad se odbije ono što nije potpuno dokazano, ostaje u onome što je nesumnjivo dokazano jak i širok temelj za realnost spiritizma”.
Mijatovićeva žena, Elodija Loton, bila je pripadnica Wesleyan Church i smatralo se da je presudno uticala na muža da prihvati nekomformistički odnos prema vjeri. On sam je bio nezadovoljan prilikama u Pravoslavnoj crkvi Kraljevine Srbije i pisao je vrlo kritično o stanju u njoj. Kada je 1898. godine pokrenut list „Istočnik” u Sarajevu, uredništvo se obratilo Čedi Mijatoviću sa molbom za saradnju. Urednik protojerej Teodor Jungić predstavlja Mijatovića čitaocima na sledeći način: „Ta ugodna hladovina gdje se tako odmoriste, taj žubor bistrog potočića, kojim se tako okrijepiste, taj miris cvijeća koji vas tako razgali – to sve – jest Čeda Mijatović u hrišćanskoj zajednici, u ljudskom društvu, u srpskoj književnosti”.
(NASTAVIĆE SE)