U svijetu se svakog dana porodi 20.000 trudnica mlađih od 18 godina. Na godišnjem nivou, više od sedam miliona maloljetnica postanu majke. Prema zvaničnim podacima Instituta za javno zdravlje, u Crnoj Gori broj maloljetničkih trudnoća u 2016. iznosio je 262, što je za 13 odsto manje nego četiri godine ranije. Iako ovaj podatak ohrabruje, činjenica je da je na našim prostorima nedostatak seksualne edukacije i dalje visok. Kako za „Dan” kaže Marijana Bulatović Medenica, geštalt psihoterapeutkinja i psihološkinja, opšte mišljenje da adolescenti u Crnoj Gori znaju sve o seksualnosti je pogrešno.
-U nedostatku seksualne edukacije koja bi trebalo prvenstveno da dolazi iz porodice, adolescenti se obično edukuju putem masovnih medija i vršnjaka, koji su često izvor nepotpunih i netačnih informacija – kaže Bulatović Medenica.
- Stupanje u rane seksualne odnose bez adekvatne zaštite može rezultirati trudnoćom. Maloljetnička trudnoća predstavlja „spoj” dva prilično važna razvojna perioda – trudnoću i adolescenciju, koje sa sobom nose niz promjena na svim nivoima ličnosti. Ako se uzme u obzir da adolescencija predstavlja najburnije životno razdoblje, onda pred trudnom adolescentkinjom stoji niz izazova koje mora da savlada kako bi psihološki opstala.
Kroz koje psiho-fizičke promjene prolaze adolescentkinje?
- Adolescencija traje gotovo cijelu deceniju i obuhvata niz promjena na anatomskom, fiziološkom, emocionalnom i socijalnom nivou. Karakterišu je kriza identiteta, pitanja vezana za seksualnost, uticaj vršnjačke grupe, suprostavljanje autoritetu odraslih, kao i sklonost ka konzumiranju alkohola, nerijetko i droga, kao i ka rizičnom seksualnom ponašanju. Biološki, adolescencija počinje pubertetom, odnosno razvojem reproduktivne funkcije. Kod djevojčica pubertet počinje ranije nego kod dječaka. Na tjelesnom nivou karakterišu ga porast dojki, pojava maljavosti, bubuljice na licu, pojava masnih naslaga na sjedalnom području, prva menstruacija. Do ovog perioda, polne težnje su uglavnom usmjerene na vlastito tijelo – autoerotičnost, iako su postojali i slabije razvijena polna zanimanja za druge osobe oba pola što se može uočiti kroz dječije igre, crteže, maštanja i slično. U ovom periodu, više pod uticajem društveno–kulturnih, a manje bioloških faktora, djevojčice više interesovanja pokazuju za uglavnom heteroseksualne odnose sa težnjom da se uspostavi prevlast genitalnih djelova. Puna polna zrelost se stiče kasnije, u doba kasnije mladosti. Seksualna interesovanja se produbljuju i postaju vidljivija. Sredina obično biva popustljivija u pogledu nekih polnih zanimanja i ispoljavanja – maštanja o polnosti su dozvoljena, ali ostvarivanje polnih želja je najčešće zabranjeno i predstavlja izvor sukoba između mladih osoba i sredine. U ovom periodu i kasnijoj mladosti proces formiranja psihoseksualnog identiteta ili rodnog identiteta se proširuje, učvršćuje i pod velikim uticajem je roditelja i šire okoline. Naglasila bih razliku između psihoseksualnog ili rodnog i polnog identiteta. Rodni identitet označava način kako sebe doživljavamo kao osobu muškog ili ženskog pola i obuhvata biološke, biopsihičke i unutrašnje psihičke odgovore na društvenu sredinu. Polni identitet predstavlja biološke datosti vezane za polnost.
Kakve promjene na nivou socijalnog i emotivnog razvoja prate period odrastanja?
- Po geštalt psihoterapiji, jedan od najvažnijih zadataka u ovom periodu jeste sazrijevanje sposobnosti za diferencirani kontakt. Zreo kontakt uključuje dvostruki kvalitet spajanja i odvajanja. To znači da je osoba sposobna da zadrži granice, ali da ih istovremeno i „olabavi” kako bi uzela iz sredine što joj treba. Taj proces modifikovanja granice kontakta se prvenstveno odigrava u porodici. U tom procesu se mijenjaju kako adolescent, tako i roditelji. Roditelj može biti suočen sa svojim nedovršenim poslovima povezanim sa temama zavisnosti, gubitka, kontrole, potvrđivanja, autonomije i autoriteta. Kada se „odvoji” od roditelja, adolescent produbljuje unutrašnji svijet i stiče iskustvo priznavanja dijelova sebe kao jedinstvenog bića i njihovo prisvajanje. Nakon toga adolescent je u stanju da bude povezan sa roditeljima, ali da u isto vrijeme bude svjestan svoje jedinstvenosti i posebnosti.
Sa zdravstvenog aspekta, maloljetnička trudnoća povezana je sa višim stopama rizika od bolesti i smrti kako majke, tako i novorođenčeta. Sa kojim psihološkim problemima se suočavaju adolescentkinje koje postaju majke?
-Materinstvo se može sagledati na dva nivoa: kroz devetomjesečnu trudnoću, kontrakcije, porođaj, često bolan prolazak bebe kroz porođajni kanal, čekanje na prvi udisaj bebe, prvi dodir bebe, i život koji u početku uključuje 24-časovni boravak sa bebom, sedam dana u nedjelji. Drugi nivo nije vidljiv i odnosi se na duboke promjene koje se dešavaju unutra. Formiranje persone majke je proces koji traje i koji se mijenja od trenutka začeća do kraja života. Ako je u periodu adolescencije identitet nestabilan i ako uloge još uvijek nijesu jasne, uloga majke se postavlja kao figura i nešto što je prioritet za mladu osobu. U ovom periodu osoba se odvaja od roditelja da bi se sa njima spojila na drugačiji način, a sad pred sobom ima novu ulogu – ulogu majke, što dodatno psihološki otežava proces. Neželjene trudnoće kod maloljetnih djevojaka isključuju mogućnost donošenja odluke da postanu majke. Samim tim, one nemaju mogućnost da znaju šta odluka o rađanju djeteta isključuje, odnosno da li rađanje djeteta znači da će izgubiti sebe ili će im to iskustvo obogatiti život. Česta posljedica toga su namjerni prekidi trudnoće.
U periodu adolescencije gotovo da nema mladih koji su zadovoljni svojom spoljašnjošću. Koliko je kod maloljetnih trudnica to nezadovoljstvo izraženije?
- Nošenje bebe u stomaku je zavisnički odnos koji mijenja i majku i njen pogled na svijet. Beba i majka zajedno rastu i taj odnos se mijenja tokom vremena. Ne samo što majka hrani bebu preko pupčane vrpce, već sve ono što utiče na trudnicu utiče i na bebu. S obzirom na to da je u adolescenciji razvoj tjelesne šeme i prihvatanje sopstvenog tijela važan aspekt, promjene fizičkog izgleda kao što su dobijanje na težini, promjene na koži i slično, mogu biti izvor nezadovoljstva i anksioznosti za mladu trudnicu.
Osu­da i kri­ti­ka su go­to­vo ne­iz­o­stav­ni od­go­vor oko­li­ne. Ko­li­ko on do­dat­no po­gor­ša­va „olu­ju u gla­vi” ko­ja pra­ti ma­lo­ljet­ne bu­du­će maj­ke?
- Si­stem po­dr­ške je ve­o­ma va­žan, bi­lo da se ra­di o unu­tra­šnjem ko­ji se raz­vio iz ba­zič­nog po­vje­re­nja na re­la­ci­ji po­seb­no maj­ka – di­je­te, ta­ko i spo­lja­šnji u vi­du po­dr­ške ro­di­te­lja, pri­ja­te­lja, part­ne­ra. Neo­d­ba­ci­va­nje, neo­su­đi­va­nje i ra­zu­mi­je­va­nje su va­žni aspek­ti te po­dr­ške. Uklju­či­va­nje u pro­ces psi­ho­te­ra­pi­je bi bi­lo ve­o­ma ko­ri­sno ka­ko bi se mla­da oso­ba, uz po­moć struč­nog li­ca, na ade­kva­tan na­čin pri­la­go­di­la svim pro­mje­na­ma ko­je joj se de­ša­va­ju.
Sne­ža­na Mol­do­van

Ri­zi­ci

Kao što je i trud­no­ća u ka­sni­jim go­di­na­ma ži­vo­ta ri­zič­na, ona je ri­zič­na i u ado­le­scent­skom pe­ri­o­du. Ma­lo­ljet­nič­ka trud­no­ća spa­da u vi­so­ko­ri­zič­ne trud­no­će i pred­sta­vlja ve­li­ki psi­ho­fi­zič­ki stres za ne­zre­li or­ga­ni­zam. Na pro­sto­ri­ma biv­še Ju­go­sla­vi­je čak 90 od­sto ma­lo­ljet­nič­kih trud­no­ća za­vr­ši se na­mjer­nim abor­tu­som. Pr­vi pre­kid trud­no­će je uvi­jek ri­zi­čan i mo­že da osta­vi ra­ne po­sle­di­ce kao što su kr­va­re­nje i akut­na in­fek­ci­ja, dok se ka­sni­je ja­vlja i ste­ri­li­tet.