Aktuelno je pitanje kakav je profil države potreban u globalnim tokovima razvoja svijeta i datog društva? Šta se od države očekuje u novoj globalno trans-državnoj zajednici. Tu se javljaju zahtjevi koji se tiču njenog karaktera, a ne samo njenog postojanja. Čini se da bi odgovore valjalo tražiti u više pravaca.
Prvo, valja imati jasnu viziju ili poimanje države i njenih principa i vrijednosti. Demokratizacija i transformacija postkomunističkih država se ne može uspostaviti ako se ne uspostavi civilno društvo shvaćeno kao pluralizam autonomija koje pripadaju različitim segmentima društva. Ovo je pogotovo bitno za multietnička društva. To podrazumijeva dugotrajni proces razvijanja odgovornog građanstva i participativne političke kulture, propraćen primjenom principa vladavine prava, sistema zaštite kolektivnih prava, garancija individualnih prava i sloboda, razvoja društva bez diskriminacije i primjene koncepta konsocijativne demokratije. Demokratija kao skup institucija i procedura očito ne znači mnogo, baš kao ni proklamacija ljudskih prava. Ipak, globalizacija i Novi svjetski poredak, integracioni procesi i međunarodno okruženje trebalo bi da odigraju veoma važnu ulogu u postepenom konsolidovanju novih demokratija. Svako zanemarivanje ovakve realnosti u okviru Zapadnog Balkana, a time i Crne Gore i isključivanje ovakvih društava iz međunarodnih tokova može biti ne samo štetno nego i opasno. Stoga pojedine konstatacije da je Crna Gora poslušnica Zapada i Amerike stručno su nezasnovane i politički neprihvatljive. Naime, da bi Crna Gora što uspješnije ostvarivala svoje nacionalne državne interese mora da usvaja univerzalne evropske vrijednosti, kao i da se prilagođava novim globalnim svjetskim trendovima.
Poliarhijska društva su fragmentirana raznovrsnim subkulturama, odnosno diferencirana su i rascjepkana linijama etničkog, jezika, religije, pokrajina, regionalnih pripadnosti, ideoloških preferencija i sl. Politički režimi takvih društava – Švajcarske, Belgije, Holandije, Italije i Francuske (Peta republika) – opisuju se kao režimi uspostavljeni na modelu demokratije konsenzusa. Termin konsocijativan uveo je Arend Lajphart (1975). Prema njegovim riječima, četiri karakteristike obilježavaju konsocijativnu demokratiju. Prvi i najvažniji element jeste činjenica da je na vlasti velika koalicija političkih vođa svih značajnih segmenata određenog pluralnog društva. Preostali elementi konsocijativne demokratije su: (1) međusobni veto ili načelo većine istomišljenika koje služi kao dodatna zaštita vitalnih manjinskih interesa;(2) proporcionalnost kao osnovno mjerilo pri određivanju političke zastupljenosti kod imenovanja državnih činovnika i raspodjele javnih fondova; (3) visok stupanj samostalnosti svakog segmenta u odlučivanju o unutrašnjim pitanjima.
Politički aranžmani konsocijativnog tipa imaju veći izgled na uspjeh i ako je relativna snaga supkultura, a najprije broj pripadnika svake od njih, u izvjesnoj političkoj ravnoteži ili ukoliko barem nema pretjerane neravnoteže koja podstiče nadanja pojedine supkulture da može vladati bez saradnje s drugima. Izgledi za konsocijativni aranžman su, prema tome, bolji ako nijedna od postojećih supkultura u zemlji nema većinu u parlamentu i tako može sama formirati vladu. Dvije supkulture zato stvaraju nepovoljniju situaciju nego tri ili četiri, od kojih nijedna nema većinu.
Suština konsocijacije treba da bude u institucionalnom usklađivanju različitih interesa unutar pluralnog (multikulturalnog) društva. Iako na konsocijativnu demokratiju utiču mnogi faktori, među kojima je politički sistem i vaninstitucionalni način usklađivanja odnosa partnera, njene osnovne poluge su veto, proporcionalnost i autonomija segmenata koji imaju cilj da obezbijede zaštitu interesa manjina. Konsocijativna demokratija bi trebalo da doprinese društvenoj koheziji i da obezbijedi zaštitu manjina. Naravno, to bi trebalo da isključi moguća preglasavanja i majorizaciju, koji mogu da ugroze vitalne interese manjina, ali i stabilnost demokratije.
Pripadnici manjina ne treba da budu zakinuti u ostvarivanju bilo kojih prava i sloboda koje uživaju drugi građani. Isto tako, čini se da su prihvatljivi neki elementi Lajphartove konsocijacije, odnosno pravo nacionalnih manjina da stavljaju veto na odluke državnih organa, odnosno Skupštine u nekim pitanjima koja zadiru u njihove vitalne interese. Ali, istovremeno smatram da se ne može cio sistem pretvoriti u neku vrstu vetirajućeg pluralizma. Onamo gdje je etnonacionalna struktura razuđenija bile bi naglašenije crte konsocijacije.
Stabilan razvoj multikulturalnog društva zahtijeva izgradnju demokratskog modela u kojem nijedna, pa ni većinska etnokulturna zajednica nema pravo da državni i politički prostor zastupa isključivo u sopstvenom interesu. Savremeni pravno-politički sistem treba da prizna jednakost i ravnopravnost svih građana i svih nacionalnih zajednica datog društva, odnosno političke zajednice.
Dosledno ostvarivanje individualnih i kolektivnih prava manjina ne smatramo samo partikularnim manjinskim interesom već temeljnim interesom građanskog društva, paradigmom „ustavnog patriotizma“. Dakle, manjinsko pitanje predstavlja jednu demokratsku liberalnu političku skalu vrijednosti koja je u kompatibilitetu s građanskim društvom.
U ovom kontekstu, nivo manjinskih prava je onaj osjetljivi termometar čitavog društva koji će uvijek pokazivati u kom pravcu se kreće dato multietničko društvo, u kojoj mjeri uspijeva da se modernizuje, s kakvim šansama izgrađuje svoje trajne demokratske institucije.
Danas je, čini se, teško očekivati širu legitimnost poretka bez priznavanja i zaštite manjinskih prava i odgovarajućeg dizajniranja socijalne dimenzije. Treba osmisliti i uspostaviti integrativnu društvenu politiku i prevazići osnovnu intenciju institucija da prema nacionalnim manjinama zadrže paternalistički odnos i uspostave kontrolu nad njihovim liderima.
(Autor je politikolog)

---