-Piše: Milan Mišić

Podanici Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Sjeverne Irske, kako glasi zvanično ime ostrvske države na zapadu Evrope, ovih dana se suočavaju sa činjenicom da su dobili ono što na referendumu održanom prije dvije i po godine – nisu tražili.
U junu 2016. izjašnjavali su se o dve opcije: o ostanku u Evropskoj uniji ili o izlasku iz tog nadnacionalnog saveza kome su se pridružili još u njegovoj formativnoj fazi, 1973. Bilo je to na vrhuncu migrantske krize i jedan od glavnih razloga zašto se uopšte razmišljalo o secesiji bio je „povratak suvereniteta i kontrole” nad sopstvenim granicama.
Tome su pridodati i argumenti da je članstvo skupo – da zemlja Uniji više daje nego što od nje dobija – i da će im, uprkos tome što im je omogućeno da zadrže svoju valutu i uživaju neku vrstu posebnog statusa, izvan EU biti bolje.
Posle ostrašćene kampanje, tijesnu pobjedu sa 52 odsto glasova neočekivano su dobili zagovornici izlaska. Bio je to šok, prvi raskol u srcu Zapada i početak krize evropskog projekta čije se posledice još osjećaju.
Brakorazvodni postupak u međuvremenu je oročen: Velika Britanija (u kojoj su Engleska, Vels i Škotska) i Sjeverna Irska prestaju da budu članica EU 29. marta iduće godine, dakle za manje od četiri mjeseca. Ono što se, međutim, protekle nedjelje tim povodom dešavalo jeste istinski politički brodolom: još se naime ne zna pod kojim će se uslovima Bregzit (ime koje je u međuvremenu dobio ovaj proces) u praksi biti sproveden.
Sa EU jeste nedavno usaglašen sporazum o tome, dokument od 585 strana, ali većina u parlamentu ga smatra toliko faličnim da nema nikakvih šansi da bude usvojen, pa je premijerka Tereza Mej u utorak odložila glasanje kako bi izbjegla ponižavajući politički poraz.
EU ga, s druge strane, smatra konačnom ponudom i u Briselu su upravo potvrdili da nemaju namjeru da „udovoljavaju nezadovoljnicima”. Taj ugovor podrazumijeva ostanak Ujedinjenog Kraljevstva u carinskoj uniji sa EU najmanje do 2020. i privremeno zadržavanje otvorene granice između Republike Irske i Sjeverne Irske.
Politički to, međutim, nije ono što je građanima u referendumskoj kampanji obećano, jer takav aranžman podrazumijeva da Britanci i Irci poštuju pravila EU, ali kao nečlanica ne mogu više da odlučuju o njima, što je svakako nepovoljnije od postojećeg stanja. Inače, glavna primjedba tvrdokornih bregzitovaca je da zemlja i posle izlaska ostaje isuviše vezana za EU, dok se budući odnosi ocjenjuju kao „vazalski”.
Sve u svemu, ono što se tamo događa poslednjih dana i nedjelja jeste dubok raskol na političkoj sceni (prošle nedjelje premijerka Mej je preživjela glasanje o povjerenju (traženo iz redova njene partije), iz čega proističu zahtjevi za vanrednim izborima, a sve glasnije – i za novim referendumom.
Britanski parlamentarci su razapeti između moralne obaveze da „poštuju volju naroda” izraženu na plebiscitu 2016, i svog uvjerenja o dubokoj štetnosti Bregzita za dobrobit nacije s druge strane.
Suština je u tome da ono što će se dobiti nije ono što je 2016. od strane zagovornika izlaska iz EU obećano, što praktično znači da je narod bio prevaren. Glavna posledica razvoda će biti da će u godinama koje dolaze ekonomija Ujedinjenog Kraljevstva trpjeti štetu, koja će se neizbježno odraziti i na standard građana, koji svakako nisu glasali za to da žive lošije.
U tom pogledu uvjerljivo zvuči upozorenje koje je Britancima uputile Svjetska trgovinska organizacija: da će napuštanje zajedničkog tržišta i trgovina sa EU po pravilima STO biti isto kao premještaj iz Premijer lige u četvrtu.
Do istinske drame će pogotovo doći ako se Bregzit dogodi bez sporazuma: to je scenario sa prilično elemenata haosa: nestašica u samoposlugama, dugi redovi na graničnim prelazima, egzodus multinacionalnih kompanija i po svoj prilici decenije pregovora u svakom aspektu odnosa sa EU. Da se ne govori o obnovi sektaškog nasilja u Sjevernoj Irskoj, gdje je mirovni sporazum utemeljen upravo na članstvu u EU.
Za sve ovo, na prvi pogled, postoji jednostavno rješenje: od Bregzita može da se odustane!
Na to je u ponedjeljak podsjetio i Evropski sud pravde, saopštenjem da Ujedinjeno Kraljevstvo može, samo jednom izjavom vlade, jednostrano da povuče namjeru o izlasku i time sve vrati na pređašnje stanje. Sud je međutim napomenuo da bi ovome morao da prethodi „demokratski proces”, što znači da treba da ga prihvati većina u duboko podijeljenom parlamentu koja nije izgledna.
Alternativa je novi referendum o izlasku ili ostanku, pošto se biračima predoče posledice njihovog prethodnog izjašnjavanja, što je opet, politički delikatno, jer oni koji su za Bregzit po svaku cijenu, ovo smatraju izdajom onih 52 odsto koji su 2016. rekli svoje.
Ono što je zasad jedino sigurno to je da odluka o lošem ili gorem u razjedinjenom Kraljevstvu neće biti donijeta u predbožićnoj i božićnoj atmosferi. Zašto da kvarimo praznik, kajaćemo se i plakati sjutra.
(Autor je bivši glavni i odgovorni urednik „Politike”)