Prof. dr Sava Damjanov piše prozu, književno-kritičke i književno-istorijske radove. Njegova naučna istraživanja usmjerena su prije svega ka fantastičkoj književnosti, erotskim i jezičko-eksperimentalnim slojevima u srpskoj tradiciji, teoriji recepcije, postmodernizmu, kao i ka komparativistici. Priređivao je za štampu tekstove srpskih pisaca 18, 19. i 20. vijeka. Tokom devedesetih godina uređivao je časopis za svjetsku književnost „Pismo” i „Sveti Dunav” – magazin posvećen srednjoevropskoj kulturi. Urednik je „Biblioteke srpske fantastike”, edicije „Novosadski manuskript” (izdavač Gradska biblioteke Novog Sada, saizdavač „Orfeus”), kao i antologijske biblioteke „Deset vekova srpske književnosti” kod Matice srpske. Rođen je 1956. godine u Novom Sadu, gdje se i školovao. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu (1980. godine, grupa za jugoslovenske književnosti i srpskohrvatski jezik), magistrirao (1986) i doktorirao (1996) na istom fakultetu (mentor mu je bio akademik Milorad Pavić). Radi na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu kao redovni profesor na Odseku za srpsku književnost: predaje Srpsku književnost 19. vijeka i Kreativno pisanje, a na doktorskim studijama Kulturu postmodernizma. Od školske 2003/4. do školske 2006/7. bio je rukovodilac magistarskih studija na Odseku za srpsku književnost.
• Nedavno je iz štampe izašlo novo izdanje Vaše prozne knjige „Istraživanje savršenstva”, koja je ocijenjena kao primjer „eksperimentalne ekstremnosti”... Kako gledate na tu ocjenu?
– Davne 1983. kada je moj pomenuti roman (?) objavljen, radikalni formalni eksperiment koji sam u njemu primijenio bio je više nego očigledan: nelinearno štivo, strukturalno koncipirano kroz mrežu fusnota, nešto sasvim blizu onome što se danas naziva hipertekstom a tada je tek bilo na vidiku, u začecima... Kada je, pak, prije mjesec dana „Istraživanje Savršenstva” objavljeno kod „Agore” kao prva knjiga moje izabrane proze, svakako da ocjena od prije 35 godina nije u toj mjeri relevantna: uostalom, sve što je u književnoj istoriji jednom nastalo kao inovacija tokom vremena - ako je imalo smisla - postaje produktivna tradicija. O tome je briljantno u pogovoru ovog izdanja pisala Snežana Savkić i ponudila interpretaciju moje prve prozne knjige u jednom drugačijem ključu, primjerenom novoj (njenoj) čitalačkoj generaciji – tzv. milenijumcima, tj. onima koji sazrijevaju u 21. vijeku...
• Kako ocjenjujete stanje u savremenoj književnosti kod nas?
– Slično kao i u svjetskoj: cvjeta hiljadu cvjetova, nema nekog izrazitijeg dominantnog poetičkog opredjeljenja, sve je krajnje relativizovano, skoro svako piše i objavljuje ponešto (ne samo ono što se tradicionalno smatralo beletristikom) – ovom posljednjem nesumnjivo doprinosi i popularnost društvenih mreža, gdje su postovi ravni aforizmima, blogovi esejima i tome slično (dakako, prije svega u svijesti samih konzumenata!). Ne znam da li je to loše ili dobro, ali je svakako pojava nezabilježena dosad u istoriji ljudske kulture i vjerujem da će se tokom vremena iz te papazjanije izroditi nešto uistinu novo, neki fenomeni koji će imati tretman negdašnje Umjetnosti. Zato bi moja ocjena vrednosnog stanja u našoj savremenoj književnosti bila vjerovatno stroga i anahrona, jer sam čovjek 20. vijeka i do kraja života ću vjerovati u njegove duhovne visine, prilagođavajući se aktuelnim trendovima onoliko koliko mora svako ko živi u 21. vijeku.
• Autor ste Antologije stare srpske erotske književnosti. Kod nas je erotika, negdje, još uvijek tabu, iako živimo u 21. vijeku, a znamo da je i Vuk Karadžić sakupljao erotske narodne pjesme... Kako gledate na činjenicu da se od tad do danas odnosimo isto prema toj temi?
– Mislim da se od prvog izdanja moje „Antologije” (1987, a bilo ih je potom još tri!) ipak dosta promijenilo u javnom tretmanu erotskog: dovoljno je pogledati kioske za štampu, kablovske TV kanale ili internet pa vidjeti koliko sam u pravu. Štaviše, rekao bih da erotika - ni kao književna tema - više nije tabu, ali se na nju ZVANIČNO gleda poprijeko kako bi se prikrili oni istinski tabui koji na našim prostorima vladaju (religijski, politički, nacionalni...). Tome sam posvetio nekoliko eseja u svojim knjigama „Eros i Po(r)nos” (2006) i „Srpski erotikon” (2012). Naravno, sa ovim je povezano i pitanje tzv. opscene leksike („vulgarizama”), koja je u umjetničkoj upotrebi svakako manje opskurna i štetna - što dokazuju, recimo, Aristofan, Rable, Vuk... - nego sistem vrijednosti koji nam nude razni „rijaliti-programi”, ideološke lagarije ili pragmatični društveni modusi lišeni trunke etike i empatije.
• Ima li književne kritike danas? Kako Vam ona izgleda?
– Nema više književne kritike kakva je odlikovala epohe u kojima je književnost imala prvorazrednu civilizacijsku ulogu: ponajprije 18, 19. i veći dio 20. vijeka. Razlog tog odsustva je jednostavan i očigledan: književnost danas u civilizacijskom sistemu nema čak ni drugorazrednu - trećerazrednu ulogu! Shodno tome, i ono što se zove „književna kritika” uglavnom je svedeno na bilješkarenje i deskripcije, ili na eventualne pi-ar advertajzing ode. Uostalom, kakav bi odjek danas imao jedan Skerlić ili Mihiz - koji su nekada svojim sudovima (katkad i pogrešno) krojili vrednosni sistem literature i najdirektnije formirali ukus publike?!
• Da li uopšte uz fantastiku može ići prefiks – post?
– Ako sam dobro razumio pitanje, ono se ponajprije odnosi na POSTmodernu? Međutim, odavno sam napisao (u predgovoru moje „Antologije srpske postmoderne fantastike”) kako je fantastika svojevrsni „realizam” postmoderne i da se o njoj u klasičnom vidu danas ne može govoriti. Ako, pak, pod postfantastikom podrazumijevate nešto drugo – na primjer, realistički otklon od nje koji opet zaokuplja literaturu – onda je prefiks post nepotreban. A možda je i neki meni neznani teoretičar htio da se proslavi uvodeći ovaj podosta nezgrapan termin u nauku o književnosti?
• Hoće li opstati čitalac?
– Čitalac opstaje i opstaće, uprkos sveopštoj kuknjavi o krizi čitanja: zapravo se čita puno, ali je pitanje ŠTA! Moj odgovor je da se ponajmanje čita ono što je književna klasika ili vrhunska Književnost. A da će čitanje i čitalac opstati, svjedoči nam sama istorija: forme i mediji recepcije mijenjali su se tokom razvoja ljudske civilizacije (od usmenog prenošenja poezije i proze, preko rukopisa pa do Gutenberga), tako da i savremeni e-book ili drugačija čitanja (tačnije: PERCEPCIJA literature) na displeju jesu legitimni iako meni lično nijesu bliski... Na tu temu korisno bi bilo konsultovati „Istoriju čitanja” Alberta Mangela!
ALEKSANDAR ĆUKOVIĆ

---

Priznanja za književna i književno-istorijska djela
Za svoja književna i književno-istorijska djela profesor Sava Damjanov do sada je primio „Brankovu nagradu”, nagradu „Zaharije Orfelin”, Nadgradu SIZ-a kulture Vojvodine za originalni domet u književnoj istoriografiji, Nagradu za najbolju proznu knjigu godine Društva književnika Vojvodine, te nagrade „Laza Kostić” i „Gospođin vir”. Antologija srpske postmoderne fantastike proglašena je 2004. godine za najbolju stranu knjigu u Ukrajini. Bibliografija prikaza ili eseja o njegovim knjigama i pričama, kao i intervjua u domaćim i stranim časopisima broji više od tri stotine jedinica.