- Piše: Borivoje Cetković

„Kada je srpska vojska počela ulaziti u zemlju”, zapisao je Spasojević, „narod je nju sretao s neopisanim oduševljenjem i ljubavlju. Kud god je ona prolazila, narod joj je činio manifestacije i spremao dočeke. On je u njoj video svog oslobodioca od teškog tuđinskog ropstva. Na svim ulazima u varoši i sela za dugo su stojale arke, okićene cvećem i zelenilom, na njima se lepršala naša narodna trobojka i stajao natpis: `Dobro nam došli naši oslobodioci`...” U Peći su stanovnici, i Srbi i Arnauti bez razlike, s radošću sreli srpsku vojsku i u njoj videli svoje oslobodioce, kako od Austrijanaca i njihovog terora tako i od nesnosnog režima crnogorskog”.
Zapažanja J.Spasojevića o Jadranskim trupama zaslužuju da im se posveti pažnja, jer opovrgavaju mišljenja istoričara, političara, publicista, pisaca protivnika ujedinjenja, koji govore o „srpskim okupacionim trupama” pod kojima je izvršeno ujedinjenje, odnosno, kako oni kažu, prisajedinjenje Crne Gore Srbiji. Trupe Jugoslovenskog odreda, navodi Spasojević, bile su dio Jugoslovenske divizije koja se nalazila u Kosovu i Metohiji.
„Njom je komandovao ondašnji pukovnik Voja Živanović... Za Crnu Goru je određen bio jedan deo ove divizije, koji je nazvat `Jadranski odred`. Ovim Odredom komandovao je pukovnik Dragutin Milutinović”.
Njegov Odredski Štab nalazio se u Peći a Odred, glavnina, već je zauzeo Plav i Gusinje (Gornji deo Vasojevića i uputio se Skadru).
Jedan deo ovog odreda pošao je na Andrijevicu i Berane i odonud je, udruživ se sa Vasojevićima i drugim crnogorskim plemenima, produžio put ka Podgorici”. Spasojević je detaljno opisao kretanje odreda (iz Podgorice je pošao za Cetinje, „a odonuda u Boku Kotorsku”), konstatujući da je „ukupno srpske, odnosno jugoslovenske vojske bilo 100-500 vojnika”.
„Italijana, koji su došli u Crnu Goru, kao što smo naveli, pošto je srpska vojska odonuda bila protjerala neprijatelja, bilo je preko 1.500, jedan bataljon u barskom pristaništu, tri čete u Starom Baru, dve na Viru, polučeta u Ulcinju i jedan kordon duž Bojane. (Spasojević, pret. cit. djelo, 20)
Dakle, ako je vjerovati Spasojeviću (nije mi poznato da su demantovani podaci koje on navodi) u Crnoj Gori mnogo je više bilo italijanskih trupa (1.500), od srpske, odnosno jugoslovenske vojske, dok dr Šerbo Rastoder tvrdi „da su srpske trupe bile raspoređene u unutrašnjosti Crne Gore i bile su najbrojnije u odnosu na ostale savezničke trupe”. (Rastoder, „Crna Gora u egzilu”, knjiga I, 2004: 41). Akademik prof. dr Rastoder ne govori o tome koliko je bilo srpskih, odnosno jugoslovenskih trupa, niti navodi izvor koji to potvrđuje.
Naravno, to nije slučajno – više „srpskih” trupa nego italijanskih treba da umanji učešće Italijana na strani zelenaša u tzv. božićnoj pobuni i da se posebno naglasi činjenica da je veliki broj srpskih vojnika bio presudan za ujedinjenje Srbije i Crne Gore. A, uloga italijanskih trupa ne može se osporiti – ako ne presudna, bila je od posebnog značaja za organizaciju i sam početak oružane pobune.
O aktivnostima članova Odbora – zbor u Andrijevici
„Pružimo jedan drugome ruku, zaboravimo sve što je bilo”. Spasojević je držao govor okupljenom narodu u Andrijevici 5. novenbra (23. oktobra). Zbor je bio neobično dobro posjećen. Na zboru je napao kralja Nikolu – „izdao je našu narodnu stvar”. Optužio ga je da je „izdao zemlju u najkritičnijem trenutku ostavio na milost i nemilost neprijatelju, s kojim je do tada šurovao, vodio tajne pregovore, spremao izdaju i katastrofu zemlje”... Istakao je, kako sam kaže, „značaj slobode, koju nam je donijela srpska i jugoslovenska vojska, u čijim redovima se hrabro borilo mnogo Crnogoraca, kao i vojska naših moćnih saveznika... Narod je s oduševljenjem aklamirao naše govore i jednodušno zahtevao naše ujedinjenje sa Srbijom, odnosno Jugoslavijom”, zabilježio je Spasovević.
Spasojević bilježi dalje: „Sutra, dana 6. novembra (21. okt.) predstavnici plemena Vasojevića skupili su se na Andrijevicu i u ime naroda uputili jedan apel ostalim plemenima crnogorskim, koji su potpisali i pretstavnici okruga Pećko-đakovačkog i Bjelopoljskog”.
U apelu se, između ostalog, kaže da su „Metohija i obadvije Vasojevićke oblasti prihvatile braću oslobodioce kao svoju djecu, pridružile se njima, pomogle im da oslobode ovaj kraj od neprijatelja, prigrlile ideju opštega našega ujedinjenja i već proglasile ujedinjenje Srbije i Crne Gore.(Pod. B.Ć.)
(Nastaviće se)

---