-Piše: Ilija Malović

Prošlo je trinaest godina od referenduma o nezavisnosti Crne Gore. Prilikom svakog jubileja diskutuje se o opravdanosti razbijanja državne zajednice Srbija i Crna Gora, kao i o rezultatima vlasti za period poslije 2006. godine. S jedne strane, vladajući društveni sloj današnju Crnu Goru prikazuje kao konstrukciju nastalu voljom velike većine građana, kao istorijsku nužnost i civilizacijsku težnju. S druge strane, ista ta država se analizira kao monopolistički nametnut projekat koji služi za zaštitu interesa vladajuće društvene grupe, nastao na prevaran način na pokradenom referendumu. Ovakva država za njene kritičare simbolizuje NATO okupaciju, ekonomsko i duhovnu propadanje crnogorskog naroda.
Obično se kritički stav prema državi vezuju za crnogorske Srbe, za koje se tvrdi da nemaju šta da slave kada dođe 21. maj. Istina je da vlast želi da izoluje i etiketira Srbe kao neprijatelje nove države, da preusmjeri nezadovoljstvo svih građna sa realnih ekonomskih problema za koje je isključio kriva vlast, na relativno nezaštićenu nacionalnu zajednicu Srba. Ipak, postavlja se pitanje imaju li šta da slave i obični građani koji su podržali nezavisnost 2006. godine. Takođe, koja je od nekoliko dominantnih društvenih grupa koje su podržale osamostaljenje postigla svoj cilj?!
Sigurno je da je vladajuća politička oligarhija razbijanjem državne zajednice SCG postigla ono zbog čega je krenula u taj projekat. Ovdje se prije svega misli na pripadnike vladajuće društvene elite, ekonomske, političke i kulturne. To su pripadnici samog vrha vladajuće partije, uvezani u zatvorenu društvenu grupu kojoj ostatak stanovništva nema prilaz. Izdvajanjem Crne Gore ova grupa dobija siguran politički azil i ekonomski okvir za bogaćenje, porodično umrežavanje, kao i mogućnost da na neodređeno vrijeme odloži novu i pošteniju raspodjelu društvenog bogatstva. Današnja Crna Gora je njihov projekat, njihova država, oni su u njoj sve bogatiji i moćniji. Ova zajednica milionera najviše kliče državi.
Druga društvena grupa koja ima razlog za slavlje su crnogorski ekstremisti okupljeni oko nekoliko kriptofašističkih udruženja. Ova udruženja okupljaju ljude koji su potpuno gluvi za argumente koji osporavaju racionalnost i ekonomsku opravdanost razbijanja SCG. Većina crnogorskih šovinista kao jedini kriterijum društvenog progresa uzima stepen udaljenosti Srba i Crnogoraca i stepen udaljenosti država Srbije i Crne Gore. Spremni su da se zadovolje samo formalnom nezavisnošću koja se ogleda u otvorenom prostoru za širenje istorijskog revizionizma, mržnje i podjela. Napadi na Mitropoliju, ćirilicu, istorijsko nasleđe petrovićevske Crne Gore njihova su glavna opsesija. Dobijanjem nezavisnosti dobili su široku aboliciju za sve izgovoreno, napisano, odštampano, falsifikovano. Oni su neophodni ekonomskoj eliti pošto joj obezbjeđuju idejno opravdanje i utemeljenje, dok elita, zauzvrat, ove montenegrinske fanatike proizvodi u vrhunske autoritete u oblasti kulture i nauke.
Međutim, kada objektivno sagledamo ekonomske, društvene i političke pokazatelje stanja crnogorskog društva vidjećemo da nema previše mjesta za euforična slavlja, posebno među običnim građanima koji su drugačije zamišljali državnu nezavisnost. Motivisani medijskom kampanjom koja je nastojala da prikaže glasanje za nezavisnost kao stvar dobrog ukusa, etiketirajući unioniste kao primitivne, neobrazovane, anahrone, ova društvena grupa je na kraju ispala najveći gubitnik procesa koji je omasovila. Treba podsjetiti da je među ovakvim građanima bio i solidan broj Srba koji su se naivno nadali da će na kraju dana izglasavanje državne samostalnosti donijeti pomirenje i dogovor.
Nezavisnost je, prije svega, odložila toliko potrebnu promjenu vlasti, a sa njom i promjenu neoliberalnog modela ekonomije. Ovaj model je doveo do kulturnog i socijalnog propadanja crnogorske radničke klase sve do nivoa gdje se može govoriti o društvenoj segregaciji. Hronična nezaposlenost, ili zaposlenje sa malom platom, rad na crno, potpuna izdvojenost iz šireg ekonomskog i društvenog sistema. Opšta privatizacija i tajkunizacija, zajedno s ciljem da se građani interesno uvežu za Vladu, ogroman broj građana su trajno učinili zavisnim od socijalne pomoći, kredita, državne i partijske milostinje. Državni dug je povećan šest puta u odnosu na 2006. godinu, a vlada se dalje zadužuje da bi finansirala svoj klijentistički sistem vladanja.
Na koncu, posebno nemaju šta da slave građani koji su glasali za nezavisnost vjerujući da glasaju za povećanje politički i medijskih sloboda, oni koji su sanjali otvoreno i prosperitetno društvo. Umjesto nezavisne, dobili su privatnu državu, umjesto ekonomske šanse, monopolni kapitalizam pod kontrolom tajkuna bliskih vlasti, a umjesto stabilnosti, obračun kriminalnih klanova. Na mjesto očekivane otvorenosti na sceni je provincijalizam i etno fanatizam, a umjesto napretka, crnogorsko društvo je u samom evropskom vrhu po negativnom prirodnom priraštaju, broju iseljenika i procentu samoubistava.
Treba podsjetiti da upravo od ovih građana zavisi hoće li Crna Gora krenuti putem demokratizacije i dogovora ili će se i dalje mrcvariti u blatu podjela, nasilja i mržnje. Ukoliko ovi građani odbiju da omasove i podrže neke nove projekte koji u svojoj suštini podrazumijevaju obespravljivanje njihovih komšija koji drugačije misle i koji su drugačije vidjeli sudbinu Crne Gore 2006. godine, onda su svi bliže trenutku kada može da počne toliko neophodan razgovor, razumijevanje, dogovor i saradnja.
(Autor je sociolog)

---