-PIŠE: AKADEMIK MIOMIR DAŠIĆ

U toku polaganja maturskog ispita (u dva roka) Berane su, odlukom Narodne skupštine NRCG, preimenovane u Ivangrad (po imenu Ivana Milutinovića, poginulog komunističkog funkcionera, rodom iz Pipera, koji nije imao nikakvih zasluga za Berane). Tako je i ime nametnuto ovom istorijskom gradu. Maturanti koji su ispit zrelosti položili u junu 1949. godine (među njima i ovaj autor...) dobili su diplome ovjerene pečatom Viša realna gimnazija u Beranama, a onima koji su polagali ispite u avgustu, diplome su ovjerene pečatom Viša realna gimnazija u Ivangradu. Tako se i generacija maturanata potpisanog podijelila na Berance i Ivangrađane.

U toj generaciji bilo je više odličnih, vrlodobrih i dobrih đaka, koji su kasnije postali ugledni: profesori, ljekari, inženjeri, pravnici, ekonomisti i stručnjaci drugih profesija. Ali ovu generaciju zadesila je velika nevolja – u jesen 1949. godine, koju arhitekta Radosav Zeković s pravom naziva „zla jesen” – uhapšeno je 27 svršenih maturanata, a dva su pobjegla u Albaniju. Istovremeno je uhapšeno i 12 profesora i nastavnika iz Gimnazije. Titova vlast i njegova politička policija UDB činili su to optužujući ih da su se priklonili Rezoluciji IB-a, kojom je osuđivan režim vlasti jugoslovenskih komunista zbog navodnog napuštanja marksističke ideologije. Mnogi od uhapšenih i izloženih bezumnoj represiji u zatvorima i u zloglasnom logoru na Golom Otoku nijesu ni znali zbog čega stradaju. Poslije puštanja iz zatvora i logora većina ovih stradalnika uspjela je da završi više škole i fakultete i da svojom stručnošću daju znatan doprinos razvoju i svoga kraja i zemlje uopšte. Na ove događaje ukazujem, jer nijedna generacija beranskih maturanata, na sreću nije imala tako zlu sudbinu kao generacija maturanata šk. 1948/49. godine i nekoliko njihovih nastavnika.

Oktobra 1947. godine za direktora Beranske gimnazije postavljen je Aleksandar Čubrović, rodom iz Dapsića, koji je do tada bio profesor u jednoj beogradskoj gimnaziji. On je bio prvi imenovani direktor gimnazije iz ovog kraja. Na ovoj dužnosti je ostao do septembra 1949. godine. Poslije Čubrovića Vlada NR Crne Gore za direktora Beranske gimnazije postavila je Đura Mrvaljevića, profesora istorije, do tada direktora Cetinjske gimnazije.

Đuro Mrvaljević je na dužnost direktora ostao do početka septembra 1956. godine. O njemu, kao organizatoru nastave, čovjeku reda i rada u školi, i potpisani kao profesor početnik i generacije maturanata, među kojima meritorno može svjedočiti i ova slavljenička, može se reći mnogo pohvale. Ovo ističem zbog toga što ima i onih koji ga smatraju i kontroverznom ličnošću. Neki iz moje generacije i neki iz pedesetih godina mu mnogo zamjeraju što je dopustio narušavanje autonomije Gimnazije u godinama 1948/51, kada su udbovci vršljali po školi i hapsili njene đake i profesore, nažalost, uz njegovu saglasnost pa i direktno učešće u tome. Iako se radilo o vremenu bezumlja Titove komunističke vlasti, i iznad svega torture UDB, držim da je Mrvaljević, kao učen i veoma kulturan čovjek, ipak, morao da po cijenu i „partijske odgovornosti”, i gubitka položaja na kojem se nalazio, makar spriječi da policija upada u školu i hapsi đake – nastavnike u odjeljenjima i tako zastrašuje đake. Kao rukovodilac škole bio je dužan da se založi bar toliko da se hapšenje ne dešava u razredima škole. No kad se sa ove vremenske distance razmišlja o držanju u toj mračnoj situaciji i torturi, valja, međutim, reći da su, po uvjerenju nekih tada uhapšenih đaka, i direktor Mrvaljević i više prosvjetne vlasti bili blokirani i da nijesu imali ni hrabrosti ni mogućnosti da bilo šta preduzmu i zaštite nastavnike i učenike od hapšenja. Jer, moć UDB i njena represija je bila takva da je svako, pa i direktor škole, živio i strahu, preživljavajući lično dramatične časove, zbog svega što se u školi i u sredini događalo. Da li to može biti opravdanje i za ondašnjeg direktora Beranske gimnazije? Odgovor bi mogao da glasi i da i ne!


(NASTAVIĆE SE)

---