Sledeći Grifitov korak je bio još radikalniji, jer je podrazumijevao prostornu i vremensku fragmentaciju kontinuuma realnosti – radi stvaranja iluzije višestruke paralelne radnje, kao i radi dobijanja nove vrste dramske napetosti. On je namjeravao da tu tehniku uvede rano, još u svom osmom filmu, iz avgusta 1908, „The Fatal Hour” ali je pun razvoj svoje ideje dostigao tek u melodrami „Usamljena vila”, snimljenoj u junu 1909. To je bio rimejk Pateove melodrame „Le medecin du chateau” iz 1908, koja je i sama bila prerada Pateovog filma „Terrible angoisse” (1906), adaptacije komada Andrea de Lorda iz 1901. godine „Au telephone” za Grand Guignol – koji sadrži sekvencu od deset kadrova paralelno montiranih između tri prostora akcije. Ali, tipično za njega, Grifit je to sredstvo podigao na viši nivo, objedinjavajući filmsko i narativno do stepena do tada bez presedana, zahvaljujući primjeni paralelne montaže čitavom dužinom filma od pedeset dva kadra. „Usamljena vila” prikazuje tri višestruke radnje koje se odvijaju istovremeno: banda lopova koja pokušava da sa spoljne strane prodre u kuću u predgrađu, preplašena žena i njena djeca koja su u kući i očajnički pokušavaju da spriječe napad, i muž koji iz grada juri da spase svoju porodicu i otjera pljačkaše.

U onome što je logična nadgradnja tehnike koju je primijenio u filmu „Posle mnogih godina”, Grifit je jednostavno montirao napred i nazad s jedne radnje na drugu, postepeno ubrzavajući tempo sve dok se sve tri radnje nisu usaglasile na vrhuncu priče. Efekat ovakve paralelne ili unakrsne montaže između pedeset dva posebna kadra bila je, takođe, i transformacija dramskog klimaksa (vrhunca) njegovog filma u vizuelni ili filmski klimaks (vrhunac), tako da priča i pričanje priče (tj. narativna tehnika) postaju jedno drugome noseći mehanizam – a medij, u stvari, sam po sebi postaje umjetnička poruka. Nekoliko Pateovih filmova iz tog perioda sadrži zametak paralelne montaže, a svakako su i ostali filmski stvaraoci eksperimentisali s tom tehnikom prije 1909. Ali, film „Usamljena vila” je vjerovatno prvo dramsko filmsko ostvarenje u kome je primijenjeno to sredstvo kao osnovni strukturalni princip kroz tri posebna prostorna plana, pa je poslije takvog debija praksa paralelne montaže ubrzo prešla u rječnik narativnog filma i tu zauzela stalno mjesto. Uticaj ovog filma je bio toliko jak da je paralelna montaža naširoko imitirana u cijeloj filmskoj industriji, tako da je ostala poznata pod generičkim imenom „Grifitov spas u poslednjem trenutku“. Taj termin naglašava jedan veoma važan elemenat te tehnike – gradnju neizvjesnosti ne samo jednostavnim smjenjivanjem kadrova da bi se dočarala istovremena radnja nego i brzim smjenjivanjem sve kraćih i kraćih kadrova – što je paradigma metričke montaže kako ju je kasnije definisao Sergej Ejzenštajn. Kako je istakao Artur Najt, Grifit je otkrio da dužina vremena koliko jedan kadar ostaje na platnu može da stvori znatnu psihološku napetost publike – što je kraće vrijeme kadar na platnu, to je veća njegova moć da stvori napetost. To je glavni princip montiranih scena spasavanja, po kojima je Grifit postao poznat u cijelom svijetu, mada se, naravno, ova vrsta montaže ne ograničava samo na filmove potjere. Ona je, u stvari, strukturalni osnov narativnog filma – od filma „Rađanje jedne nacije” pa sve do danas. U montiranim spasavanjima istog tipa kao što je ono kojim se završavaju „Rađanje jedne nacije” i „Netrpeljivost”, na primjer, smjenjivanje kadrova istovremenih radnji je sve brže kako narasta dramska radnja, dok ne dođe do kraja, kao vizuelni pandan muzičkog krešenda. Drugim riječima, vizuelni tempo montaže simultanih radnji je paralela dramskog tempa snimane radnje, tako da je sadržaj filma savršeno uklopljen u njegovu formu.

Drugi veliki Grifitov pronalazak je, znači, sintaksički korelat prvome – smjenjivanju kadrova različitih prostornih dimenzija dodao je smjenjivanje kadrova različitog vremenskog trajanja, stvarajući na taj način temelj estetike montaže, koji je postao dominantan u prvih pedeset godina narativnog filma.

Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

(Nastaviće se)

---