-PIŠE: MR RAJKA GRUBIĆ

U Bačkoj je znatno učešće kolonista iz BiH, Hrvatske i Crne Gore, dok u Banatu dominiraju kolonisti iz BiH i Centralne Srbije, uz niže stope doseljenika iz ostalih republika.

Prve grupe naseljenika iz Bosne i Hercegovine stigle su u srednji Banat tokom septembra 1945. godine. Između 1945. i 1948. godine naseljeno je gro stanovništva po selima srednjobanatskog okruga: Banatski Despotovac (Bugojno, Glamoč, Livno, Jajce), Lazarevo (Sokolac, Višegrad, Sarajevo, Foča i Goražde), Čestereg (okolina Ključa, Sanskog Mosta, Bosanske Dubice, Bosanskog Novog i Prijedora), Martinicu – Lukićevo (Kladanj, Srebrenica i Bjeljina), Šupljaju – Krajišnik (Bosanska Krajina), Srpska Crnja (Ključ, Mrkonjić Grad, Bosanska Dubica), Sveti Đurađ - Žitište (Lušići – Palanka), Hetin (Prijedor, Kotor Varoš, Laktaši), Bočar (Bosanska Krupa), Elemir (Bosanski Petrovac), Perlez (Jajce, Mrkonjić Grad), Sečanj (Bileća;Sinj), Jaša Tomić (Bileća i Gacko; Bosanska Krajina; Srbija, Crna Gora), Katarina – Ravni Topolovac (Stolac, Konjic, Ljubinje), Klek (Trebinje), Ninčićevo – Međa (Bileća, Gacko; Bujanovac, Gornja Pčinja, Preševo, Vranje...; Makedonija: Sveti Nikola, Kruševo), Sarča – Sutjeska (Gacko; Benkovac, Sinj; Slunj; Bosanska Krajina). Knićanin je naseljen tek početkom pedesetih godina stanovništvom iz južne Srbije i Bosne.

Koje su bile razmjere ove kolonizacije govori i podatak da su, nakon 1948. godine, doseljenici činili 13,56 procenata ukupnog broja stanovništva Vojvodine. Ona se s pravom može ocijeniti kao najmasovnije organizovano naseljavanje od kraja 17. vijeka do današnjih dana, i zbog toga predstavlja svojevrsnu seobu naroda.

Život u novoj sredini je, u prvom redu zahtijevao i podrazumijevao, adaptaciju na zatečenu graditeljsku tradiciju. Prilagođavanje toj tradiciji je bilo praćeno velikim naporom i odricanjima. Naime, od sela razbijenog tipa sa kućama građenim od kamena ili brvana, trebalo se navići na ušorena banatska sela i na kuće građene od materijala koji je njima bio potpuno nepoznat.

Osnovna razlika između prve i druge kolonizacije je bila u tome što je doseljeno stanovništvo u prvoj kolonizaciji, najvećim dijelom dobivši samo zemlju, moralo samo da izgrađuje naselja. Sela su građena, po ustaljenoj tradiciji, planski, pravougaonog oblika, sa ulicama koje se sijeku pod pravim uglom. Kuće su najčešće građene od naboja i nepečene gline – ćerpiča (čerpića). Oni privilegovaniji su svoje domove zidali od tvrdog materijala, cigle, do koje su dolazili rušenjem napuštenih zgrada po atarima. Za razliku od njih, kolonistima koji su pristigli nakon Drugog svjetskog rata dodjeljivane su ne samo kuće već i pokućstvo. Tako se, za razliku od jednostavnog i skromno ukrašenog namještaja iz zavičaja, kolonisti u Banatu sreću sa namještajem zanatske izrade koga karakteriše razvijena ornamentika nastala pod uticajem evropskih stilova. Umjesto drvenog posuđa i posuđa prilagođenog pripremi hrane na otvorenom ognjištu, ovdje se sreću sa posuđem koje je svojim oblikom i materijalom od kojeg je izrađeno, prilagođeno zidanom ili metalnom šporetu.

Pored ovoga, proces prilagođavanja kolonista tekao je još u nekoliko pravaca i uvijek uz određene poteškoće. U prvom redu, njihovo uključivanje u poljoprivrednu proizvodnju predstavljalo je veliki problem s obzirom na to da su prije dolaska u Banat živjeli pretežno u planinskim krajevima u kojima je stočarstvo imalo veći značaj od ratarstva. Upravo iz tih razloga je proces profesionalnog prilagođavanja sistematski pomagan od strane vlasti. Organizovani su kursevi i seljačke radne zadruge koji su im pružali stručni nadzor kao i pomoć poljoprivrednih stručnjaka.

Pored ovoga, i društveno prilagođavanje kolonizovanog stanovništva novim uslovima je takođe predstavljalo izuzetno složen proces. Psihološko, kulturno i međuetničko prilagođavanje se odvija fazno. Ono je zahtijevalo određeni vremenski period prije nego što se preseljenik djelimično ili potpuno privikne na nove uslove i približi, po svojim karakteristikama, starosjediocima.


(NASTAVIĆE SE)

---