-PIŠE: SVETISLAV ŠESTOVIĆ

Prvi balkanski rat i konačno oslobođenje od Turaka smatra se kao osveta Kosova. Svi učesnici Prvog balkanskog rata dobili su spomenice. Spomenica za Prvi balkanski rat ustanovljena je poslije njegovog pobjedonosnog završetka za balkanske saveznice u ratu protiv Turske. Na aversu spomenice prikazano je sunce sa godinom: 1912, a ispod Kosovo Polje i Manastir Gračanica. Po polju leže ratni trofeji sa topom i topovskim karom. Na gornjem obodu spomenice (medalje) stajao je natpis „OSVEĆENO KOSOVO”. Na reversu medalje u sredini je dvoglavi orao sa štitom i četiri ocila obavijena lovorovim vijencem na čijim listovima i sa jedne i sa druge strane su ispisana imena mjesta, to jest velikih srpskih pobjeda: Kumanovo, Skoplje, Prilep, Veles, Novi Pazar, Debar, Štip, Prizren, Merdare, Bitolj, Skadar, Ohrid, Sjenica, Dorjan, Lješ, Tetovo, Drač, Elbasan, Priština.

Po završetku Prvog balkanskog rata došlo je do rata između saveznika iz Prvog balkanskog rata, Srbije, Crne Gore i Grčke protiv Bugarske. U tom ratu protiv Bugarske učestvuje još Rumunija i Turska. Taj se rat naziva Drugi balkanski rat. Jedan od uzroka ovoga rata jeste pogranična razgraničenja između Srbije i Bugarske, koji je ove dvije države doveo do zapleta koji su ih doveli i do rata. Drugi uzrok ležao je u politici Austrougarske i njenih saveznica koje su radile na razbijanju saveza balkanskih država. Crna Gora u ovom ratu učestvuje na strani Srbije, jer je sporna teritorija bila od životnog značaja za Srbiju i donijela je odluku da joj pomogne.

Za taj ratni zadatak formirana je Crnogorska divizija pod komandom brigadira Janka Vukotića. U startu ova jedinica nazvata je Raški odred, a potom Dečanski, da bi u ratnim operacijama na Bregalnici nosila naziv Crnogorska divizija. U sastavu te divizije ušle su četiri brigade sa po pet bataljona i po jednom mitraljeskom četom, odredskom brdskom baterijom, sanitetskim odjeljenjem i vojnim sudom. U Četvrtu brigadu ušao je Prošćensko-barički bataljon, a u njemu je bila i Stožerska četa. Komandir bataljona bio je Sekula Bošković, a komandir brigade bio je komandir Miloš Medenica. Ovom prilikom, za izvršenje ovog ratnog zadatka, birani su zdravi, sposobni i najizdržljiviji borci, pred kojima je stajao dug i usiljen marš. Tako je Prošćensko-barički bataljon u ovome ratu brojao manje vojnika nego u Prvom balkanskom.

Divizija se 20. juna okupila u Peći posle višednevnih marševa od Nikšića, Podgorice i Kolašina. Tu je bataljonima pridodato po desetak mještana, pa je taj broj iznosio 12.802 vojnika i oficira, šest topova i 24 mitraljeza.

Zatim je divizija stigla u Kosovsku Miitrovicu, gdje je svečano dočekana. Po naredbi srpske Vrhovne komande, ljudstvo divizije je dobilo po šinjel i par obuće. Diviziji je pridodata i jedna brdska baterija, vod konjice i nešto materijala za vezu. Pridodata su i četiri oficira za rad u štabovima, a među njima i potpukovnik Milan Milovanović, koji je postavljen za načelnika štaba divizije. Crnogorska divizija je ušla u sastav Prve srpske armije kod Gradišta. U međuvremenu bilo je odkomandi pojedinih brigada i u Treću srpsku armiju.

Drugi balkanski rat nije dugo trajao. Ishod ovoga rata riješila je teška i krvava bitka na Bregalnici. Mučki napad Bugarske na Srbiju izveden je 30. juna 1913. godine. Bugari su bez objave rata, u toku noći, prešli Bregalnicu sa više od sto hiljada vojnika, a predstraže srpske vojske gotovo su poklane na spavanju. Doline Bregalnice i Zlatovske rijeke bile su pune bugarskih trupa. Srbi su, iako iznenađeni, bili prilično spremni i bez povlačenja prihvatili borbu na prvoj liniji fronta. Napadi su bili toliko siloviti da je samo Šumadijska divizija u toku šestoipočasovne borbe izgubila iz stroja oko 2.000 ljudi, što mrtvih, što ranjenih. Bugarska Četvrta armija pretrpjela je stravičan poraz. Borbe na Bregalnici bile su danonoćne i žestoke. Ova bitka je trajala devet dana i bila je žestoko krvava i teška, koštala je Srbe 20.000, a Bugare 30.000 vojnika.


(Nastaviće se)

---