Ubistvo austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda 28. juna 1914. godine u Sarajevu bilo je povod za Prvi svjetski rat.

Srbija i Crna Gora, kao samostalne i nezavisne države, bile su prepreka osvajačkim težnjama Austrougarske i Njemačke na Balkan i dalje. Očigledno, prijetila je ozbiljna opasnost i jednoj i drugoj da budu napadnute i okupirane. Austrougarska je dugo kovala i pripremala ratni plan protiv Srbije i Crne Gore. Franc Ferdinand došao je da prisustvuje velikim vojničkim manervima 15. i 16. korpusa na granici Srbije i Crne Gore. Sjutradan, 28. juna 1914. godine, na Vidovdan i 525. godišnjicu Kosovske bitke krenuo je u provokativnu šetnju kroz Sarajevo. Za srpski narod ova šetnja je bila izazov i poniženje od strane poznatog srbomrsca. Članovi patriotske organizacije „Mlada Bosna“, većinom Srbi sa nekoliko jugoslovenski orijentisanih Hrvata i Muslimana, svi podanici Austrougarske, izvršili su atentat na naslednika prestola. Bili su to hici očajnika koji nisu vidjeli drugi način da se odbrane od neizdrživog austrougarskog terora, nasilja, poniženja i obespravljenosti. Za ovo djelo Austrougarska je bez oklijevanja osudila Srbiju, koja je postala prva žrtva austrougarskog i njemačkog imperijalizma. Atentatori su uhvaćeni na mjestu atentata i nad njima je odmah sprovedena istraga. Svi su bili građani Austrougarske. Bečka vlada i Vatikan su, ne čekajući rezultate istrage, bez dokaza osudili i sav srpski narod u monarhiji i susjednu državu Srbiju. Istovremeno su pozvali svoje građane i vjernike u hajku na Srbe. Ulicama Sarajeva, Zagreba, Ljubljane, Beča, Budimpešte i drugih gradova širom Austrougarske kretala je krvožedna rulja koja je sa divljačkim bijesom, pred organima vlasti, rušila, palila i pljačkala imovinu Srba, a njih linčovala na licu mjesta radi osvete čitavom srpskom narodu za antetat na prestolonaslednika Austrougarske. Ovakve divljačke hajke rulje i vlasti protiv Srba u Austrougarskoj pojačane su početkom rata i trajale su sve do 1917. godine, kada je postalo jasno da će Centralne sile izgubiti rat.

Vijest o ubistvu austrougarskog prestolonaslednika stigla je na Cetinje istoga dana. Ova vijest kod odgovornih faktora primljena je sa radošću i zebnjom, a u narodu sa oduševljenjem. Kralj Nikola je bio na putu i tu vijest je primio u Trstu. Istoga dana ukrcao se na parabrod „Salona“ i krenuo nazad. Na Cetinje je stigao 30. ujutro i odmah je uputio saučešće austrougarskom caru Franju Josifu. Crnogorska vlada uzdržavala se od bilo kakvih komentara. Vladin list „Glas Crnogorca“ u prvom broju po atentatu objavljuje kratko saopštenje da su prestolonaslednik Ferdinand i njegova supruga „pali kao žrtve strašnog atentata, izvršenog od strane nepromišljenih i eksaltiranih mladića“. Atentatori se osuđuju kao antidržavni i destruktivni.

Austrougarska je za rat protiv Srbije pripremila čitavo svoje stanovništvo, državni aparat i sva ministarstva. Protiv Srbije i srpskog naroda razvila je jaku propagandu, a vojsku pripremila na zločine i istrebljenja srpskog naroda, a ne za viteški rat. Ovakvu zločinačku propagandu vodila je i država i katolička crkva, javno pozivajući vjernike u rat protiv Srbije. Katolička crkva je svoje vjernike zadojene mržnjom sa blagoslovom uputila u „sveti rat“ protiv srpskog naroda i pravoslavnih vjernika, nad kojima je tražila osvetu. Austrougarski generalštab je planirao da „šetnjom do Niša“ zgazi Srbiju i nastavi prodor na istok.

Ratnu atmosferu u Austrougarskoj i svijetu nametala je bečka vlada. Ministar inostranih djela bečke vlade, grof Leopold fon Berhtold, uputio je izaslanika u Sarajevo da prati istragu nad atentatorima i izvještava ga o njenom toku. Ali ne čekajući rezultate istrage, on je dao zadatak osvjedočenom srbofobu i autoru montiranih procesa protiv Srba, grofu Forgaču, da napiše nacrt ultimatuma neprihvatljivog Srbiji, što je ovaj i izvršio 7. jula 1914. godine. Međutim, pratilac istrage nad atentatorima ga je 14. jula 1914. godine izvijestio da u istrazi nema elemenata sumnji i dokaza da je zvanična Srbija umiješana u organizaciju i izvršenje atentata. Uprkos tome, nacrt neprihvatljivog ultimatuma Srbiji dopunjavan je na tri sjednice bečke vlade i usaglašavan sa njemačkom vladom i carem Viljemom drugim dok nije usvojen, a potom upućen Srbiji.

PIŠE:

SVETISLAV ŠESTOVIĆ

(Nastaviće se)

---