Ultimatum je bio težak i u biću srpskoga naroda neprihvatljiv. Očigledno da je Austrougarska željela rat protiv Srbije po svaku cijenu i da ga je unaprijed pripremila a da joj je atentat bio samo izgovor.

Polovinom jula, Austrougarska je svoje diplomatske aktivnosti usmjerila u pravcu pridobijanja neutralnosti od strane Crne Gore. Austrougarski zvaničnici bili su svjesni pomoći koju bi neutralnost Crne Gore mogla pružiti, zato su počeli trgovinu sa kraljem Nikolom. Za njenu neutralnost, nuđeno je kralju Nikoli: 1) obezbjeđenje prestola, 2) obezbjeđenje privrednih interesa Crne Gore, 3) prijateljstvo Monarhije u svakom pravcu, 4) novčanu potporu za kralja u obliku pomoći za Crnu Goru, pa čak i teritorijalno proširenje u pravcu Skadra. (9)

Kada je predsjednik srpske vlade Pašić zatražio mišljenje crnogorske vlade, odgovoreno je da im je zlo i dobro zajedničko a sudbine iste. Za Crnu Goru i držanje kralja Nikole, bio je presudan i stav Rusije. Dvadest šestog jula kralj je dobio telegram od kćerke iz Rusije i od njegovog zeta velikog ruskog kneza Nikolajeviča. Preporučili su mu da Crna Gora odmah mobiliše vojsku. Ministar spoljnih poslova Rusije Sazanov je poručio da Rusija ne može ostati ravnodušna prema sudbini Srbije i da to mora učiniti. Saradnja sa Srbijom biće uslov i za buduće odnose prema Crnoj Gori. Drugi mnogo važan odlučujući faktor bio je narod u Crnoj Gori sa visokom nacionalnom sviješću koji za sobom ima tešku ali slavnu borbu za nacionalnu nezavisnost i da taj narod zna da je rat protiv Srbije u isto vrijeme i rat protiv srpskog naroda uopšte, rat za njegovu nacionalnu nezavisnost.

Austrougarska je 28. jula 1914. objavila rat Srbiji. U Beču i poslije objave rata nisu gubili nadu da će Crnu Goru privoljeti da zadrži neutralnost i na taj način je odvoje od Srbije. Austrougarska diplomatija uporno tvrdi da kralj Nikola nije želio rat; da je kod njega postojala veoma izražena težnja za održavanje neutralnosti, ali da je u rat morao ući pod pritiskom većeg dijela naroda velikosrpski orijentisanog. Tako se Crna Gora odlučila da slijedi svoju tradicionalnu politiku i patriotski put, i pored određenih neslaganja unutar vladajućeg doma Petrovića, i svrsta se uz Srbiju i sile Antante. Kralj Nikola nije želio rat, to je činjenica. Međutim, nije mogao postupiti drugačije, u rat je morao ući. (10 Novica R.) Kralj Nikola, istoga dana (28. jula) izdao je ukaz o mobilizaciji cjelokupne vojske Crne Gore. Potom je ministar vojni svojom naredbom podijelio crnogorsku vojsku na četiri odreda: Lovćenski, Hercegovački, Sandžački i Starosrbijanski.

O ovom sudbonosnom pitanju za Crnu Goru, svoje mišljenje dala je i narodna skupština, na vanrednom zasijedanju od 1. avgusta 1914. godine. Crnogorska narodna skupština, usvojila je patriotsku rezoluciju, jednoglasno i jednodušno solidarisala se sa Srbijom i donijela odluku o objavi rata Austrougarskoj. U rezoluciji između ostalog je stajalo „da se rat vodi ne samo za odbranu nezavisnosti država Srbije i Crne gore nego i za konačno oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda“. Odluka Narodne skupštine primljena je u narodu sa velikim oduševljenjem. Shodno rezoluciji Narodne skupštine od 1. avgusta 1914. crnogorski ministar spoljnih poslova Petar Plamenac je 5. avgusta u 18 časova austrougarskom poslaniku na Cetinju predao notu o prekidu diplomatskih odnosa, obaveštavajući ga da se njegova misija na Cetinju završila. (11. Glas crnogorca). Pošto je u rat ušla Rusija i Francuska i tek šesti dan od odluke Narodne skupštine, kralj Nikola je objavio rat, Austrougarskoj 6. i Njemačkoj 11. avgusta 1914. g. Zato pojedini istoričari kažu da se kralj Nikola solidarisao sa silama Antante, a ne sa Srbijom.

Prvi svjetski rat je nametnut i Srbiji i Crnoj Gori, jer ga nijesu željele ni jedna ni druga, a još manje bile za rat spremne. Za nepune dvije godine morale su po treći put u rat. Iz dva prethodna rata izašle su sa priličnim gubicima u ljudstvu i finansijski iscrpljene. Ovog puta u rat su ušle sa mnogo jačim, odmornim i mnogo bolje opremljenim neprijateljem.

PIŠE: SVETISLAV ŠESTOVIĆ

(Nastaviće se)

---