-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Samo nekoliko mjeseci po potpisivanju jugoslovensko-bugarskog Ugovora o prijateljstvu, saradnji i uzajamnoj pomoći odnosi dviju država krenuli su potpuno suprotnim pravcem u odnosu na projektovane ciljeve. Početkom 1948. godine došlo je do ponovnog, doduše kratkog, aktuelizovanja ideje jugoslovensko-bugarske federacije. Inicijativa je došla iz Moskve, na trojnom sastanku sovjetskih lidera (sastanku su pored Staljina, između ostalih, prisustvovali i Molotov i Ždanov), te bugarske i jugoslovenske delegacije, koju su činili Milovan Đilas, Vladimir Bakarić i Edvard Kardelj. Sovjetski lider će okupljenim predstavnicima bugarskog i jugoslovenskog establišmenta iznijeti predlog o redefinisanju mape istočne i jugoistočne Evrope, odnosno o integracijama socijalističkih država na pomenutom prostoru, koji se poslije okončanja Drugog svjetskog rata dijalektikom oružja i međusavezničkih dogovora našao u sovjetskoj interesnoj sferi.

Staljin će, naime, iznijeti oštru kritiku čuvene Dimitrovljeve izjave o planovima uspostave federalne, odnosno konfederalne integracije na prostoru od Poljske do Grčke. Umjesto toga, Staljin je na pomenutom sastanku iznio svoje viđenje integracija u evropskom pojasu. Njegova ideja je podrazumijevala tri paralelna integraciona procesa u narodnodemokratskom regionu – federaciju Poljske i Čehoslovačke, federaciju Mađarske i Rumunije, te federaciju Jugoslavije, Bugarske i Albanije. Upadljivo je bilo, i to će sovjetski suveren i javno podvući, sovjetsko isključivanje Grčke iz pomenutih integracionih scenarija, svjestan mogućih međunarodnih posledica intenzivnijeg sovjetskog miješanja u grčke poslove.

Dakle, na pomenutom sastanku Staljin je eksplicitno naložio integraciju Jugoslavije, Bugarske i Albanije, i to u najkraćem mogućem roku.

Ipak, prioritet je bio dat federaciji Jugoslavije i Bugarske, kojoj bi se, potom, priključila i Albanija. Prema interpretaciji Milovana Đilasa, jednog od neposrednih pratilaca ovog Staljinovog monologa, Staljin je, u ovim konsideracijama, otišao i dalje, planirajući direktno integrisanje narodnih demokratija od Poljske do Bugarske i Jugoslavije sa djelovima Sovjetskog Saveza.

Jugoslavija nije pokazala ni najmanje entuzijazma za ulazak u otvorenu integraciju sa Bugarskom. Već na pomenutom sastanku sa sovjetskim i bugarskim rukovodstvom Edvard Kardelj je jasno signalizirao da takav eksperiment ne predstavlja prioritet za vlasti u Beogradu, što je naišlo na oštru reakciju Staljina i njegovo ponovno stavljanje akcenta na hitnost takvog koraka.

Sredinom februara 1948. godine Jugoslavija će i konkretno odbaciti novu Staljinovu inicijativu za ubrzano integrisanje Jugoslavije i Bugarske. Na sjednici Politbiroa Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije Josip Broz Tito se, čitamo u zapisniku sa sastanka ovog najvišeg jugoslovenskog partijskog foruma, eksplicitno izjasnio protiv predložene federacije. Ove stavove Tito je ponovio, istina u znatno dramatičnijim tonovima desetak dana kasnije, na sjednici Politbiroa, održanoj 1. marta 1948. godine. Tada je naglasio da nije za federaciju sa Bugarskom, navodeći ekonomske, ali i ideološke razloge za rezolutno odbijanje integracije dviju zemalja: „Bugarska je siromašna zemlja. Ima reparacije Grčkoj – 45 miliona dolara. Bugari forsiraju federaciju. Ekonomski stvar nije sazrela (...) Opteretili bismo se. Ideološki se razlikuju od nas. To bi bio trojanski konj u našoj Partiji. Naša snaga leži u jedinstvu volje i akcije”.

Tito je, dakle, eksplicitno naveo ideološke (doduše, nije precizirao kakve) i ekonomske razloge ondašnjih jugoslovenskih rezervi prema ideji federacije sa Sofijom. Sintagma „trojanski konj“, međutim, posebno je zanimljiva u analizi motiva Jugoslavije da odbije integraciju sa Bugarskom, nagovještavajući da jugoslovenski razlozi za odbacivanje Staljinove inicijative nijesu proisticali toliko iz spornih pitanja jugoslovensko-bugarskih bilateralnih odnosa, koliko iz specifičnog nadmetanja Tita i Staljina, odnosno Beograda i Moskve, u kojem je ulog bio prestiž na Balkanu.


(Nastaviće se)

---