U uvali Slana, na ostrvu Pag, obilježeno je 77 godina od kada je u noći između 14. i 15. avgusta stradala 791 žrtva režima NDH, među kojima je bilo 91 dijete do 15 godina, uključujući bebu od približno pet mjeseci, 293 žene i 407 muškaraca.
Članovi Udruženja „Jadovno 1941” postavili su „Časni krst” na mjestu gdje su žrtve pokopane te noći 1941. godine, a prije toga su prešli krševiti kameni put od nešto manje od tri kilometra, nakon što su se iskrcali iz katamarana, koji ih je prevezao od Karlobaga do uvale Slane.
Hodočasnici su se prvo spustili do jevrejskog logora, kamenim putem koji su pravili zatočenici prije 77 godina, zatim se popeli do mjesta gdje je ranije postavljen krst, a koje je dijelilo jevrejski i srpski logor, da bi se preko srpskog logora, uputili putem kojim je 791 žrtva prošla do mjesta gdje su zakopane u rovovima.
Te rovove, kako je za Tanjug ispričao predsjednik Udruženja Dušan Bastašić, žrtve su same kopale na mjestu gdje je imalo bar malo zemlje koja bi mogla biti iskopana, a zatim su natjerani da uđu u njih, gdje su ubijeni, nakon čega su zatrpani zemljom i kamenom.
– U aprilu 1941. godine, neposredno nakon proglašenja NDH, počelo se sa formiranjem prvog likvidacionog centra, pomno planiranog još prije početka rata. Dio tog logora, tačnije tri logora formirana su na ostrvu Pagu, na uvali Slana, jedan za Srbe, jedan za Jevreje i ideološke protivnike te države, a svega nekih pet kilometara dalje, u mjestu Mejdana formiran je prvi logor za žene i djecu u Drugom svjetskom ratu, gdje su zatvarane Srpkinje i Jevrejke sa djecom – ispričao je Bastašić.
Kada su italijanske vlasti polovinom avgusta 1941. godine odlučile da izvrše reokupaciju tih logora zbog zločina koji su se dešavali, počelo se sa brzom likvidacijom preostalih zarobljenika, te su tako oko 11. ili 12. avgusta iz Metajne, žene i djeca brodom dovezene u uvalu Slana i svega dva dana je trajao taj takozvani treći logor, pored srpskog i jevrejskog u kojim su bili muškarci.
– U noći između 14. i 15. avgusta, te žene i djeca, kojima je pridruženo oko 420 muškaraca, prošli su put od logora Slana do mjesta gdje ima nešto zemlje i gdje je bilo moguće da se lakše iskopaju rovovi i tu su ubijeni, uoči praznika Velike Gospe – rekao je Bastašić.
Kako je naveo, prema svjedočenju učesnika u tom pokolju, egzekutori su bili plaćani sa po dodatnih 100 kuna za sat klanja, nakon čega su se u krvavim uniformama i pijani uputili u grad Pag, gdje se proslavljala Gospa.
Kako je zabilježio antifašista Ante Zemljar u svojoj knjizi „Haron i sudbine”, koji je zbog svog djelovanja poslat na Goli otok 1948. godine, kada su ušli u crkvu, lokalno stanovništvo se zgražavalo, a zločinci su se ipak priključili litiji.
Neposredno nakon tog pokolja, 15 dana kasnije, s obzirom na to da se područjem širio neprijatan miris raspadajućih leševa i pošto se lokalno stanovništvo uplašilo da će doći do zagađenja pitke vode, italijanski fašisti su poslali svoju ekipu za sanaciju terena.
– Tada su ekshumirana tijela ubijena na ovom mjestu, spalili su ih i taj pepeo prosuli u iste rovove. Radeći to, radili su i detaljan zapis i evidentirali da su ekshumirali tijela 91 djeteta do 15 godina, uključujući bebu od približno pet mjeseci starosti, 293 žene i 407 muškaraca – naveo je Bastašić.
Prve logoraše kompleks logora u Pagu primio je 24. juna 1941. godine, a do 20. avgusta, dok nije zatvoren, prema istraživanjima profesora Đure Zatezala, na području Paga ubijeno je 8.010 ljudi.
Zatvorenici su brodovima dopremani iz Karlobaga, a zadržavani su u logoru sedam do deset dana, nakon čega bi bili likvidirani.
Prvi zarobljenici su bili Jevreji, a u prvom transportu za Mejtan, od 48 žena koje su krenule sa djecom, u samom putu 44 Srpkinje sa djecom su poklane i nijesu ni stigle do logora.
Logoraši su, kako je ispričao Bastašić, provodili vrijeme radeći kameni put bez ikakvog alata, put koji nema nikakvu funkciju, koji vodi od nikuda i nigdje, a prisiljeni su bili da rade samo radi iznurivanja, da ne bi bili u stanju da pruže bilo kakav otpor.
– Put koji su gradili logoraši je opstao do danas i veoma je malo oštećen. Treba reći da je to jedinstveni memorijal nastradalim Srbima i Jevrejima, koji su ti mučenici sami sebi sagradili – istakao je Bastašić.
Većina logoraša je ubijena davljenjem u akvatorijumu ostrva Paga, rta Slana, daleko od očiju javnosti, a kako je naveo Bastašić, žrtve su ubijane tako što im je vezan kamen oko vrata, imali su vezane ruke i noge i bacani su u more.
– Nakon nekog vremena, ti leševi su isplivali i oni su im rasparivali stomake da ne bi isplivavali – rekao je Bastašić i dodao da su o tome svjedočili ribari, koji su upravo zbog toga prestali da pecaju na tim mjestima, iako su od toga zarađivali novac za život.
– Onda su zločinci odlučili da te žrtve tovare u brodove i ubacivali su ih u neke od jama na ovom području – kazao je Bastašić.
Cio dio akvatorijuma gdje su bacane žrtve, u širini od 100 metara, zajedno sa dijelom ostrva Pag na kojem su bili logori, proglašen je još šezdesetih godina prošlog vijeka za spomen-područje, ali, kako je naveo Bastašić, prošle su decenije, a to mjesto je zaboravljeno.
– Dobili smo fotografiju po kojoj smo uspjeli da pronađemo ovo mjesto, ali da nije bilo lokalnog mještanina, sa ostrva Pag, teško da bismo mi našli ovo mjesto. Lokalno stanovništvo nam je i pomoglo da pređemo ovaj put i da iznesemo Časni krst i postavimo ga na mjestu gdje se desilo stradanje – istakao je Bastašić.