PRI­RE­DIO: MI­LA­DIN VELj­KO­VIĆ


No­vo­sa­đa­ni su za­htje­va­li pot­pu­no iz­jed­na­ča­va­nje u pra­vi­ma i slo­bo­da­ma „is­toč­nog ve­ro­i­spo­ve­da­ni­ja” sa pra­vi­ma i slo­bo­da­ma osta­lih hri­šćan­skih vje­ra ko­je su po­sto­ja­le u Ugar­skoj. Tra­ži­li su da se upra­žnje­ne epar­hi­je, u skla­du sa ka­non­skim pro­pi­si­ma, bla­go­vre­me­no po­pu­nja­va­ju, a ne da du­go osta­nu bez epi­sko­pa. Is­ta­kli su za­htje­ve ko­ji se ti­ču na­či­na upra­vlja­nja ma­na­sti­ri­ma, nji­ho­vim ima­nji­ma, kon­zi­sto­ri­ja­ma i ape­la­to­ri­jom. Za­htje­va­li su da se obez­bi­je­di „is­toč­no vje­ro­i­spo­ve­da­ni­je” od svih na­pa­da, po­seb­no uni­je i pro­pa­gan­de, i da im se vra­te cr­kve ko­je su im od­u­ze­te. Tra­že­no je da se Na­rod­ni sa­bor sa­sta­je sva­ke go­di­ne u No­vom Sa­du, kao naj­va­žni­joj srp­skoj op­šti­ni, i to bez pret­hod­ne vi­še do­zvo­le. Da Sa­bor bu­de sa­sta­vljen od 100 svje­tov­nih pred­stav­ni­ka, 25 od pred­stav­ni­ka kli­ra, 50 od gra­ni­ča­ra, i to 20 voj­nih li­ca i 30 gra­đa­na, a uz njih da bu­de 10 pred­stav­ni­ka iz Dal­ma­ci­je. Za­htje­va­no je da Sa­bor do­bi­je pra­vo ne sa­mo da bi­ra ar­hi­e­pi­sko­pa i epi­sko­pe,već i vr­hov­nog nad­zor­ni­ka srp­skih ško­la i asi­sten­te, ka­ko na­rod­nog fron­ta, ta­ko i škol­skih fon­do­va. Tra­že­no je da za­si­je­da­nja Sa­bo­ra bu­du jav­na, a da se dje­lo­krug nad­le­žno­sti i ustroj­stvo Sa­bo­ra, po pred­lo­gu ko­ji će sam iz­ra­di­ti, oza­ko­ni na Ugar­skoj di­je­ti. Po­seb­nom tač­kom za­htje­va­nja za­tra­že­no je da se srp­skom ar­hi­e­pi­sko­pu i epi­sko­pi­ma na ze­malj­skom sa­bo­ru da „mje­sto i glas po re­du či­na i star­je­šin­stva me­đu rim­skim ar­hi(epi­sko­pi­ma) i epi­sko­pi­ma”. Isto ta­ko, No­vo­sa­đa­ni su za­htje­va­li da se Ki­kind­skom i Po­ti­skom di­strik­tu, zbog za­slu­ga ko­je su ste­kli, do­zvo­li da svo­je pred­stav­ni­ke ša­lju u do­nji dom Ugar­skog sa­bo­ra. Za­htje­va­nji­ma je po­sta­vlje­no i pi­ta­nje Voj­ne gra­ni­ce. Za­tra­že­no je da svi po­slo­vi ko­ji se ti­ču cr­kve i ško­le u Voj­noj gra­ni­ci bu­du u nad­le­žno­sti na­rod­nog sa­bo­ra; da se Voj­na gra­ni­ca u po­li­tič­kom po­gle­du iz­jed­na­či sa svim osta­lim di­je­lo­vi­ma kra­lje­vi­ne, da se u njoj uki­ne fe­u­dal­ni si­stem; da i gra­ni­ča­ri stek­nu pra­vo na po­sje­do­va­nje ze­mlje i da uži­va­ju „sve dru­ge slo­bo­de ko­je ci­je­la osta­la kra­lje­vi­na po no­vim za­ko­ni­ma ima”. U po­sljed­njoj, še­sna­e­stoj tač­ki po­sta­vljen je za­htjev da se u po­gle­du pre­la­ska iz ri­mo­ka­to­lič­ke u ne­ku dru­gu hri­šćan­sku vje­ru i u po­gle­du mje­šo­vi­tih bra­ko­va po­sto­je­ći za­kon iz 1844. go­di­ne pro­ši­ri i na pra­vo­slav­nu vje­ru. U za­vr­šnom di­je­lu za­htje­va­nja No­vo­sad­ska srp­ska op­šti­na iz­ra­zi­la je na­du u do­bre na­mje­re vla­da­ra i ma­đar­ske vla­de. Uvje­re­na da su nje­ne že­lje i mol­be sa­svim umje­re­ne i da će sto­ga bi­ti i usli­še­ne, No­vo­sad­ska srp­ska op­šti­na obe­ća­la je da će svim sr­cem i du­šom, ima­njem i nov­cem, pa i po­sljed­njom ka­pi kr­vi, bi­ti vjer­na u is­pu­nja­va­nju svo­jih pa­tri­ot­skih oba­ve­za i oda­na kra­lju i otadž­bi­ni. Ma­ti­ja Ban, iza­sla­nik Ili­je Ga­ra­ša­ni­na, mi­ni­stra spolj­nih i unu­tra­šnjih po­slo­va Sr­bi­je, za­bi­lje­žio je da je tih da­na, ka­da su do­ni­je­ta no­vo­sad­ska za­htje­va­nja, u No­vom Sa­du bio „duh na­rod­ni sil­no us­ko­le­ban”, da je u gra­du vla­da­la „naj­ve­ća raz­dra­že­nost” i da su pred­vod­nci Sr­ba vje­ro­va­li da će do­ći do su­ko­ba Sr­ba i Hr­va­ta sa Ma­đa­ri­ma.
Srp­ska op­šti­na u No­vom Sa­du je ubr­zo po sa­sta­vlja­nju svo­jih za­htje­va­nja od­lu­či­la da jed­nu svo­ju de­le­ga­ci­ju po­ša­lje vla­da­ru, pa­la­ti­nu, no­vo­i­za­bra­nom ma­đar­skom mi­ni­star­stvu i Dr­žav­nom sa­bo­ru i da ih upo­zna sa svo­jim za­htje­vi­ma. Sma­tra­la je da je na­stu­pio tre­nu­tak ka­da sve srp­ske op­šti­ne, ra­di obez­bje­đe­nja na­rod­ne bu­duć­no­sti, hit­no tre­ba da is­tu­pe slo­žno, jed­no­du­šno i jed­no­vre­me­no, pa ih je jed­nim štam­pa­nim let­kom po­zva­la: „Dje­laj­te, don­de­že svi­jest ima­te! Išti­te i obr­ja­šte­te”.
No­vo­sad­ska de­le­ga­ci­ja, pod vođ­stvom advo­ka­ta Alek­san­dra Ko­sti­ća i Đor­đa Stra­ti­mi­ro­vi­ća, sr­dač­no je pri­mlje­na u Sa­bo­ru Ugar­ske u Po­žu­nu 8. apri­la. Sa­bo­ru ju je pred­sta­vio mi­ni­star fi­nan­si­ja La­još Ko­šut. U ime de­le­ga­ci­je Sa­bo­ru se, u ma­đar­skoj odo­ri, na ma­đar­skom obra­tio Alek­san­dar Ko­stić. On je obra­zlo­žio no­vo­sad­ska za­htje­va­nja. Iz­ra­zio je na­du da će ma­đar­ska vla­da us­pje­ti da obez­bi­je­di skla­dan za­jed­nič­ki ži­vot za gra­đa­ne ra­znih vje­ra i je­zi­ka i po­svje­do­čio bez­u­slov­nu sprem­nost na sa­rad­nju. Iz­la­ga­nje je za­vr­šio ri­je­či­ma: „(...) Iz­vo­li­te nas pri­mi­ti u va­še brat­sko na­ruč­je kao si­no­ve iste do­mo­vi­ne; a mi da­je­mo sve­to obe­ća­nje da će­mo mi Sr­bi od sa­da ži­vje­ti i umi­ra­ti je­di­no za Ma­đar­sku i sa­mo za Ma­đa­re”. Ko­sti­ćev go­vor na­i­šao je na sim­pa­ti­je i če­sti­ta­nja sa­bor­skih po­sla­ni­ka. U ime ve­ći­ne do­njeg do­ma Sa­bo­ra no­vo­sad­skoj de­le­ga­ci­ji od­go­vo­rio je Ko­šut. On je obra­zlo­žio stav ma­đar­ske vla­de o je­din­stve­nom ma­đar­skom po­li­tič­kom na­ro­du, iz ko­jeg je sli­je­dio za­klju­čak da se u jed­noj dr­ža­vi ne mo­že upra­vlja­ti ko­ri­šće­njem vi­še je­zi­ka, već sa­mo jed­nim, i to – u Ma­đar­skoj – ma­đar­skim kao „di­plo­ma­tič­kim je­zi­kom”. Tvr­dio je da su ne­ki od srp­skih za­htje­va već is­pu­nje­ni, da će ne­ke ri­je­ši­ti no­va vla­da, a da su po­je­di­ni u nad­le­žno­sti Srp­skog sa­bo­ra. Obe­ćao je da će u Ma­đar­skoj vla­da­ti vjer­ska jed­na­kost, da će na­rod­no­sti ima­ti pra­vo na upo­tre­bu svog je­zi­ka u cr­kvi i unu­tra­šnjem dje­lo­kru­gu, da će mo­ći da ra­de u dr­žav­nim slu­žba­ma za­vi­sno od spo­sob­no­sti, a ne od ple­men­ske i po­kra­jin­ske pri­pad­no­sti. Na­go­vi­je­stio je da će Voj­na gra­ni­ca bi­ti re­for­mi­sa­na, a za Srp­ski na­rod­ni sa­bor je re­kao da će o nje­go­vom ustroj­stvu i nad­le­žno­sti od­lu­či­ti ma­đar­ska vla­da. Dok su na­pu­šta­li sa­bor­sku dvo­ra­nu, No­vo­sa­đa­ni su bi­li po­zdra­vlje­ni sa „eljen”.
(NA­STA­VI­ĆE SE)