- Pre­veo i pri­re­dio: VO­JIN PE­RU­NI­ČIĆ

I Der­ža­vin („Vo­do­pad”) i Nje­goš („Lu­ča mi­kro­ko­zma”) vi­de pro­šlost ze­malj­skih ljud­skih dje­la kroz pri­zmu nji­ho­vog hra­nje­nja Bo­žan­skom svje­tlo­šću, jer su ona tvo­ri­telj­ska i do­stoj­na isto­rij­skog pam­će­nja, ali ako su pod uti­ca­jem sa­ta­ne, ona su po­gub­na i če­ka ih po­ni­ra­nje u bes­kraj­ni mrak pa­kla.
U pje­smi „Grom” (1806), ko­ri­ste­ći se an­ti­te­zom kao stil­skom fi­gu­rom, ru­ski pje­snik ta­ko­đe ži­go­še bez­bo­žni­ke: O vi, bez­bo­žni­ci! bez­du­šni... / Ako se osje­ća­te sve­moć­ni, / Je­li vas strah od gro­ma? / Ne! Pu­te­vi po­ro­ka su gre­šni, / I Bog vas mo­ra ka­zni­ti. / U če­mu će bi­ti va­ša moć pre­va­re ta­da / Pr­stom će po­ka­zi­va­ti na vas, / Va­tra i vo­da će se uje­di­ni­ti, / Ne­bo i ze­mlja će se spo­ji­ti, / i mač i luk u pra­hu ne­sta­ti. / Po du­bo­kom ubje­đe­nju pje­sni­ka, iskre­no vje­ru­ju­ći lju­di su pod za­šti­tom Bo­ga i nji­ma ne pri­je­ti ni­ka­kva opa­snost od zle sud­bi­ne: Ali onaj, ko po­štu­je Bo­ga, / on po­la­že u nje­ga na­du / taj se ne tre­ba bo­ja­ti ni­ko­ga / jer br­do ni­je sklo­no pa­du. / U za­vr­šnom di­je­lu pje­sme Der­ža­vin da­je mo­ćan pje­snič­ki lik „gro­ma” (me­ta­fo­rič­ki raz­ra­đen i sim­bo­lič­no ve­li­čan­stven) iza­sla­ni­ka sa Ne­be­sa, ko­ji ra­za­ra sa­ta­nu: / O, gro­me! Olu­jo gor­dih du­ho­va,/ Ti, ko­ji dr­maš pre­sto zvje­zda­ni, / / Utro­bu zem­nu otva­raš, / I svi­jet plod­no­šću vjen­ča­vaš./ Pre­ma mi­šlje­nju M. Mi­ćo­vi­ća, Nje­go­še­va ko­smo­go­ni­ja pro­iz­i­la­zi iz an­tro­po­lo­gi­je: U po­e­mi „Lu­ča mi­kro­ko­zma” srp­ski pje­snik je „u osno­vi” po­ka­zao du­bi­nu mo­ral­nog po­sr­nu­ća čo­vje­ka (Ada­ma, ko­ji je stao na stra­nu đa­vo­la i nje­go­ve bor­be sa Bo­gom) i nje­go­vog stra­šnog ka­žnja­va­nja za uči­nje­ni uža­sni gri­jeh za iz­da­ju Bo­ga. Adam je za­bo­ra­vio na ze­mlji, šta je bi­lo na ne­bu (to go­vo­ri o du­bi­ni nje­go­vog po­sr­nu­ća). Cje­lo­kup­na ide­ja pje­snič­ke sli­ke u nje­go­voj po­e­mi iz­vi­re iz nje­ne pro­ble­ma­ti­ke: ži­vot – to je bor­ba, bor­ba spo­zna­je, pro­sve­će­nja u smi­slu pro­svje­tlje­nja ra­zu­ma. Čo­vje­či­ji duh te­ži da shva­ti po­sled­nju isti­nu, tj. da osje­ti ži­vo­tvor­nu i stva­ra­lač­ku ener­gi­ju Bo­ga, ener­gi­ju ko­ju Bog ne­pre­kid­no ša­lje čo­vje­čan­stvu, po­seb­no čo­vje­ku, ko­ji te­ži sa­zna­nju i spo­zna­ji Bo­ga.
Sva­ki čo­vjek no­si u se­bi (u svo­joj pod­svi­je­sti) ogrom­ne re­zer­ve mrač­ne ener­gi­je, taj sa­mi „neo­b­dje­la­ni ha­os”, a to je ener­gi­ja nje­go­ve du­hov­ne sna­ge, ako ga Bog ob­da­ri svo­jom svje­tlo­šću. A ako ne? On­da je ta stra­šna ru­ši­lač­ka ne­ga­tiv­na si­la na stra­ni sa­ta­ne...
Ubi­je­đe­ni smo, i to po­tvr­đu­je na­še is­tra­ži­va­nje te­me sa raz­li­či­tih aspe­ka­ta, iako su Der­ža­vin i Nje­goš išli sva­ki svo­jim stva­ra­lač­kim pu­tem u vre­me­nu i pro­sto­ru, da je nji­ho­vo pje­snič­ko stva­ra­la­štvo bli­sko po na­či­nu raz­mi­šlja­nja.
Isti­na je da se nji­ho­vi tek­sto­vi mo­gu upo­re­đi­va­ti sa Bi­bli­jom, da u nji­ho­vim dje­li­ma po­sto­ji ana­lo­gi­ja sa Pla­to­nom i da je na njih imao uti­ca­ja gno­stik Ori­gen itd. Da, sve je to tač­no, ako po­vje­ru­je­mo „ma­te­ma­ti­ci”. Ali, pje­snik je ira­ci­o­na­lan u sta­nju stva­ra­lač­kog na­dah­nu­ća, on kao pče­la, in­stik­tiv­no, u pje­snič­kom za­no­su, uzi­ma du­hov­ni nek­tar sa ra­znih cvje­to­va iz li­va­de ži­vo­ta i med nje­go­vih sti­ho­va je, za­pra­vo, re­flek­si­ja nje­go­vog du­hov­nog po­sto­ja­nja i nje­go­vo shva­ta­nje uni­ver­zu­ma... Vi­so­ka po­e­zi­ja du­hov­no hra­ni ze­malj­sku po­vrš, isto kao mo­li­tva mo­na­ha, sve­šte­ni­ka i lju­di, ko­ji su po­bo­žni, jer je ona u naj­vi­šem svom smi­slu ta­ko­đe okre­nu­ta Bo­gu.
Za­vr­ša­vam svo­ju glav­nu mi­sao o „kor­je­ni­toj” stva­ra­lač­koj bli­sko­sti u po­e­zi­ji Der­ža­vi­na i Nje­go­ša, o na­šoj za­jed­nič­koj du­hov­noj i slo­ven­skoj srod­no­sti, ali ne sa hlad­nim in­te­re­som po­slov­nič­ke prak­se do­sad­nog i sa­vre­me­nog glo­ba­li­zma, ili ne­ra­zum­ne ge­o­po­li­tič­ke vla­da­vi­ne za­ko­ni­ma si­le, a ne ra­zu­mom, jer svi mi „sto­ji­mo na vra­ti­ma vječ­no­sti”.
Još u XX vi­je­ku mu­drac Paj­si­je Sve­to­go­rac je go­vo­rio: „Mi sa­da ra­tu­je­mo sa đa­vo­lom. Za­to se po­tru­di­te da se još vi­še zbli­ži­te je­dan sa dru­gim, da po­sta­ne­te jed­ni dru­gi­ma bra­ća. Ta­ko će­mo svi za­jed­no kre­nu­ti pra­vim pu­tem, ko­ji smo mi iza­bra­li i za­jed­no se po­pe­ti str­me­nom sta­zom na pre­li­je­pu Gol­go­tu”.
Ta­kvu pje­snič­ku sud­bi­nu su ima­li ge­ni­jal­ni pje­sni­ci – Der­ža­vin i Nje­goš. Na svom tr­no­vi­tom pu­tu su sa ra­do­šću svo­ga Du­ha bi­li u slu­žbi ru­skog i srp­skog je­zi­ka i kul­tu­re, jer je nji­ho­va „ri­ječ ras­plam­sa­va­la ljud­ska sr­ca”.
Der­ža­vin i Nje­goš su bi­li pod di­rekt­nim uti­ca­jem ži­vo­tvor­nog ne­be­skog Du­ha, ko­ji pro­ži­ma ci­je­log čo­vje­ka i sve­u­kup­no čo­vje­čan­stvo, za­to nji­ho­vo dje­lo ima svjet­ski zna­čaj. KRAJ