- Piše: dr Radoslav T. Stanišić, filmski i TV reditelj

Kiril Cenevski sa svojim prvjencem je relativno lako izbio u krug onih filmova koji su nagrađivani i predlagani za razne međunarodne filmske festivale i manifestacije. Otud ne iznenađuje što je tek poslije ovog djela počelo više da se govori o estetskim opredjeljenjima reditelja i o savremenom izrazu u makedonskom filmu. Išlo se čak u krajnost pa je „Crno sJeme“ proglašavano ne samo vrijednim ostvarenjem već i prvim modernim i pravim filmom koji je stvoren u srpskom filmskom centru.
Ako se uopšte može govoriti o identitetu na osnovu malog broja djela i upadljivih promašaja, makedonski film, je oduvijek imao naglašenije tematske specifičnosti unutar jugoslovenske kinematografije.
Njegove autore je zanimao više literarni sadržaj i narativnost nego forma izraza i ubjeđenje da u njoj valja naći i smisao samog stvaralaštva.
Najviše onog što je snimljeno bilo je neposredno ili posredno vezano za istoriju makedonskog naroda, stradanja u prošlosti i mogućnosti slobodnog razvoja u sadašnjosti, psihološke i političke probleme koji su pratili takav razvoj, uz biografije poznatih i neznanih revolucionara, uz nadahnutu želju i upornost da se, koliko je god to moguće, vjerodostojnije objasne sve okolnosti tog vjekovnog i mukotrpnog puta oslobađanja od raznih tuđinskih jarmova, potčinjavanja i jačanja svijesti o smislu sopstvenog postojanja. Tako je i sam otpor u znatnoj mjeri bio poistovjećen sa idealima slobode i u njemu je svaki pojedinac mogao da nađe i lične motive za opredjeljenje, i pružanje prkosa ili učestvovanje u borbi, i istrajavanja na svome ponosu i etničkim vrijednostima vlastite tradicije. Istoriografija i umjetnost često su poistovjećivani pa su i kriterijumi o kojima su vrednovani pojedini filmovi bili uslovljeni tom specifičnom atmosferom i društvenim potrebama. Bilo je, čini se, najvažnije koliko jedan film izražava iskustvo i potrebu takvog življenja i osmišljava njegovo značenje. To osjećanje za smisao žrtvovanja i same borbe ugrađivano je u gotovo svaku strukturu filma i postalo jedan od njenih najvažnijih elemenata. Razumjeti svijet oko sebe, prodrijeti u njegove želje, htijenja, mogućnosti i potrebe ne samo fizičkog već, još više, duhovnog postojanja značilo je za reditelja naći svoj lični stav u takvom stvaralaštvu.
Tako je unutrašnji sadržaj istovremeno imao svoju dimenziju objektivnosti i istoričnosti i onu subjektivnu, kako bi se još više naglasio taj osobeni splet motivacija koje ne pripadaju samo filmskom stvaralaštvu već cijeloj jednoj kulturi u nastajanju. Cenevski se, uostalom, kao i svi drugi reditelji, formirao u ovakvoj atmosferi pa je prirodno što je i svoj prvi film posvetio borbi Makedonaca za svoju slobodu. U samom pristupu filmu, međutim, primjećuje se da postoje vidne razlike između Cenevskog i onih reditelja koje najčešće svrstavamo u prvu generaciju makedonskiih filmskih stvaralaca. On se ne zadovoljava samo zanimljivom pričom i filmskom naracijom i scenaristički podlogu smatra tek osnovom i podsticajem za svoju subjektivnu kreativnost.
Ne smatra temu samo kao nekakvu apriornu prednost koja filmu obezbjeđuju i određeni značaj. Tematika ne može da bude smetnja originalnosti niti je ona sama po sebi izraz konformizma i u suprotnosti sa onim težnjama koje navode reditelja na slobodnija istraživanja u domenu forme.
(Nastaviće se)