- Prof. dr Krinka Vidaković Petrov

Opredijelivši se za Srbiju, iseljenici su spalili most za sobom. Komunikacija iseljeničke štampe sa zavičajnim glasilima, razmjena izdanja i prenošenje članaka iz „Srpske riječi”, na primjer, takođe je doprinosilo političkoj mobilizaciji iseljenika protiv Austro-Ugarske, koja je shvatila rastući značaj svojih iseljenika u Americi. Stoga je koristila sve instrumente koje je imala na raspolaganju s ciljem da razbije jedinstvo srpskog iseljeničkog korpusa i spriječi širenje antiaustrijskog raspoloženja u drugim slovenskim iseljeničkim grupama, a naročito kod Hrvata. Za razliku od moćne dvojne monarhije, tadašnja Kraljevina Srbija nije imala mogućnost da djeluje na iseljenike niti da im na bilo koji način pomogne. Oni su i bez te pomoći već bili artikulisali nacionalni program u kojem je Srbija shvaćena kao Pijemont.
Kada je stigla vijest o aneksiji, u svim većim centrima srpskih iseljenika održani su protestni zborovi. Srbi u Njujorku osnovali su Srpski komitet, koji je već 11. oktobra poslao protestni telegram predsjedniku Ruzveltu. U telegramu je naglašeno da se srpska zajednica u Njujorku sastoji od iseljenika iz Srbije, Crne Gore, Bosne, Hercegovine, Banata, Bačke, Like, Hrvatske i „drugih srpskih zemalja”, te da svi oni protestuju protiv aneksije Bosne i Hercegovine, koja predstavlja „kršenje Berlinskog ugovora i atak na prava srpskog naroda”. Komitet izražava spremnost da pomogne srpskom narodu „moralno i materijalno”, ali istovremeno apeluje na predsjednika SAD, „zemlje slobode i progresa”, da se angažuje radi poštovanja prava „naroda Bosne i Hercegovine”, koji se ovom činu „energično protivi”. Na kraju se govori o tridesetogodišnjoj vladavini Austrije nad Bosnom i Hercegovinom, koja je tamošnji narod pretvorila u „robove, koji će preduzeti sve prirodne mjere da steknu slobodu”.
Aneksija je izazvala pažnju administracije SAD, ali je postupak Austro-Ugarske bio evropski problem, u koji SAD nijesu htjele da se miješaju, pogotovo što je upravo predsjednik Ruzvelt bio proširio Monrovu doktrinu, podvlačeći tezu o nemiješanju Evrope u američku zonu interesa i obratno. U izjavi povodom aneksije, Ruzvelt je pošao od činjenice da SAD „nemaju političkog interesa za balkansko pitanje”, ali je ipak nagovijestio da bi Amerika, kao neutralna sila koje se ovo pitanje „ne tiče, mogla uložiti svoj uticaj da se izbjegne okršaj zbog prekršaja ugovora od strane Austro-Ugarske”.
Amerika to nije učinila, jer je okršaj izbjegnut i bez nje dogovorom glavnih aktera: Austro-Ugarske, Rusije i Turske – kojim se Srbija našla u položaju da mora da prihvati aneksiju.
Američka štampa donosila je vijesti o aneksiji, prenoseći komentare iz britanske štampe, ali objavljujući i priloge svojih dopisnika iz Beograda. Kako je istakla U. Ostojić-Fejić, ovoj temi najveći prostor je dao The New York Times, koji je već tada bio vodeći dnevni list na istočnoj obali. Mada je u svojim dopisima izražavao razumijevanje za srpske interese i simpatije prema Srbiji, dopisnik ovog lista je opisao Srbiju kao „mješavinu srednjovjekovne italijanske kneževine i moderne južnoameričke republike”, a njene izglede da iz eventualnog ratnog sukoba s Austro-Ugarskom izađe kao pobjednica uporedo s „izgledima Monaka da osvoji Francusku”.
U Čikagu i Pitsburgu, gdje je bila najveća koncentracija srpskih iseljenika, održani su protestni zborovi 12. oktobra. Srbi San Franciska održali su protestni zbor 18. oktobra i na njemu donijeli rezoluciju u kojoj „traže od sila potpisnica Berlinskog ugovora da, u ime pravde i humaniteta, nasilju i samovolji Austro-Ugarske monarhije, koja je prekršila Berlinski ugovor i time pogazila svoju riječ i obaveze, na put stanu i da pri rešavanju ovog pitanja vode strogo računa o srpskom plemenu i njegovim pravednim zahtjevima”.
Politički prilozi objavljeni u štampi na srpskom jeziku, pa samim tim namijenjeni komunikaciji unutar srpske iseljeničke zajednice, sadrže dva tipa diskursa. Protestna pisma i rezolucije namijenjeni ne samo srpskoj javnosti nego i američkoj administraciji i javnosti, koji su prevođeni na engleski, koriste pretežno konceptualni jezik, koji ukazuje na činjenice, izražavaju stav prema njima i formulišu zahtjev „drugima” da preduzmu mjere shodno tome stavu. U srpskoj štampi, međutim, najzanimljiviji su članci drugog tipa, koji se služe pretežno afektivnim diskursom. Ti prilozi pisani su tako da naglašavaju ekspresivnu i direktivnu funkciju jezika. Ovi članci izražavali su emotivni odnos prema činjenicama, nastojeći da i kod čitalaca izazovu afektivnu reakciju, koja bi ih pokrenula na akciju. U ovom pogledu oni stoje na suprotnom polu od distanciranih napisa stranih izvještača. Dok je za jednog američkog dopisnika sa Balkana Srbija mogla izgledati kao mješavina srednjovjekovne italijanske kneževine i savremene latinoameričke republike, a Austro-Ugarska kao ozbiljna, moćna i organizovana država, za iseljenike su pojmovi „Srbija” i „Austro-Ugarska” bili semantički višeslojni i obojeni jakim političkim i afektivnim konotacijama.
(NASTAVIĆE SE)