- PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Obojenost tekstova političkom i afektivnom konotacijom vidi se na primjeru članka „Budimo spremni, kuca čas”, objavljenom u „Amerikanskom Srbobranu” 14. januara 1909, čiji je autor najvjerovatnije Čedomir Pavić, tadašnji urednik ovog lista. Ovaj tekst nije koncipiran kao protest upućen „drugima”, već kao poruka upućena „svojima”. Njegov cilj nije da informiše, nego da ocijeni, izazove emotivni odgovor, pokrene na akciju, ulije entuzijazam i moralnu snagu. Autor oponaša oprobani obrazac, pozivajući se na biblijske proročke knjige. Tako on sagledava aktuelnu situaciju kroz biblijsku priču o slovima ispisanim natprirodnom rukom, uspostavljajuću analogiju između Austro-Ugarske i Vavilonskog carstva iz „Knjige proroka Danila”, koja se javlja kao podtekst. Biblijska knjiga pripovijeda o vavilonskom vladaru Valtazaru, u čijem su carstvu živjeli porobljeni i izgnani Jevreji. Ključni događaj je scena u kojoj vavilonski plemići čine najveće svetogrđe time što na dvorskoj gozbi piju vino iz osvećenih jevrejskih pehara koje je Navuhodonosor ponio sa sobom nakon rušenja hrama u Jerusalimu. Iznenada, kao grom iz vedra neba, nevidljiva ruka ispisuje čudna slova po zidu, koja nijedan mudrac ne može da protumači. Vladar poziva Danila, koji protumači poruku kao proročanstvo o predstojećoj propasti Vavilonskog carstva. Iste noći vladar je ubijen.
Analogija između drevnog Vavilonskog i aktuelnog Austrougarskog carstva, uspostavljena „slovima” koja ispisuje „kobni sveštenik”, sugeriše da je i ovo drugo na pragu propasti, da i za njega važi ista kazna, zaslužena i suđena. Biblijski motiv prenosi i ovaj tekst iz sfere informativnog ili analitičkog novinarskog članka u sferu književnog teksta afektivnog diskursa, prožetog razmatranjem ljudske i božanske pravde:
„Zvijezda crne sudbe trepti nad Austrijom, a jezovita ruka vremena na zidove doma habsburškog ispisuje slova kobnoga svršetka. Svi znaci predskazuju strahovitu buru, koja će već jednom trulo carstvo zločinstva i presto nitkovluka i pokvarenosti pretvoriti u prah i razvijati ga na sve strane da mjesto njega iznikne novi poredak osnovan na pravu i pravici, koje je dosad bezbožno vjekovima huljeno, dok nije čaša grehova dočekala grozno prekipljenje”.
Ovaj tekst istovremeno priziva u sjećanje i jednu narodnu pjesmu, znatno bližu autorovim čitaocima od „Knjige proroka Danila”, a to je „Početak bune protiv dahija”. Asocijacija se uspostavlja zahvaljujući zajedničkom motivu natprirodnih znakova koji najavljuju presudni događaj. Asocijacija proročanstva o propasti jednog carstva zla (vavilonskog) s natprirodnim znacima koji u narodnoj pjesmi najavljuju ustanak protiv drugog takvog carstva (turskog) nadovezuje se na aktuelni trenutak, kada je i trećem carstvu zla (austrougarskom) suđeno da propadne. Tako se sugeriše istorijski kontinuitet i neminovnost pobjede dobra nad zlom. Pavićev članak igra istu ulogu kao što je usmena narodna pjesma svojevremeno igrala, samo što je riječ o autorskom tekstu, u kojem biblijski podtekst upućuje na mitizovanje istorije. Razmatranje aneksije u okviru realne politike moralo bi se baviti odnosima velikih sila na Balkanu, što bi unijelo skepsu u pogledu mogućnosti odbrane srpskih interesa. Prenošenje ovog razmatranja u mitizovani okvir, on sagledava kao moralni sukob o kojem presuđuje ne ovozemaljska sila, nego božanska pravda, koja mora biti na strani ugnjetavanog naroda.
Čedomir Pavić je najvjerovatnije autor i članka „Uoči rata”, objavljenog 25. marta 1909. Autor piše da su se Srbija i Crna Gora, u iščekivanju rata, spremile da „potocima krvi svojih sinova” spriječe Austro-Ugarsku da sprovede svoj naum, a tim povodom iznosi svoju ocjenu situacije i ulogu koju treba da igraju iseljenici:
„Austrija ne izvede li svoj plan odmah, gerilski rat će je baciti u čeljusti opasnosti koja će dokončati njenu vječnost. Evropski rat, koji se može izleći iz srpskog rata, briše Austriju sa mape Evrope.
Zato mi u daljini, okrijepimo se vjerom koja ne zna za klonuće i pripremimo se da uskoro dostojno dočekamo onu svečanu i strašnu pjesmu: Hej trubaču s bujne Drine,/De zatrubi zbor,/Nek odjeknu Šar Planine,/Lovćen, Durmitor...”
Ovdje dolazi do izražaja potpuna identifikacija iseljenika sa srpstvom u zavičaju i s predvodničkom ulogom Srbije i Crne Gore u borbi za oslobođenje srpskog naroda pod austrougarskom vlašću. Time se potvrđuje politička podrška dijaspore Srbiji kao matici, mada se iz drugih članaka objavljenih u to vrijeme u „Amerikanskom Srbobranu” naslućuju disonantni glasovi jedne manjinske struje, one koja je bila došla do izražaja nekoliko godina ranije povodom polemike o jurisdikciji srpskih crkava u Americi, da bi se ponovo oglasila marta 1909. povodom veleizdajničkog procesa u Zagrebu.
(NASTAVIĆE SE)