-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Veliki uspjeh za partizanski pokret predstavljao je i prelazak na njegovu stranu ambasadora u Moskvi Stanoja Simića, koji je 1944. podnio ostavku. Mada je bio karijerni diplomata Kraljevine Jugoslavije i mada je tokom 1942. sovjetskim predstavnicima predstavljao generala Mihailovića u pozitivnom svjetlu i zauzimao se za njega, on se tokom rata sve više približavao Sovjetima i partizanskom pokretu, iznoseći niz kritika na račun emigrantske vlade, čiju politiku je javno osuđivao i u govorima preko Radio Moskve. Simić je marta 1944. podnio ostavku i stavio se na raspolaganje Josipu Brozu, tj. NKOJ-u kao „običan vojnik”. Razlog je bio neslaganje s politikom vlade Božidara Purića i njenom podrškom generalu Dragoljubu Mihailoviću. Isto je uradio i jugoslovenski vojni ataše u SSSR-u potpukovnik Miodrag Lozić. Lozić je od dolaska u SSSR, u oktobru 1942, često iskazivao nezadovoljstvo svojim položajem, a u martu 1944. je konačno otkazao poslušnost emigrantskoj vladi. Na zahtjev Josipa Broza od 12. marta, Simić i Lozić su ostali na svojim dužnostima. Sporazum Tita i Šubašića izazvao je u prvom trenutku kod Simića nedoumice, mada njegov položaj tim sporazumom nije bio ugrožen, jer je NKOJ i dalje računao sa njim kao ambasadorom u Moskvi. Na zajedničkoj sjednici NKOJ-a i predstavnika kraljevske vlade avgusta 1944. Josip Smodlaka je tražio od Šubašića da Simić bude postavljen za ambasadora. Problem je bio u tome što su se ovome protivili kralj i Šubašić, pa je Simić nevoljno ponovo morao da prizna izbjegličku vladu, ovoga puta Šubašićevu, a to je bio i Šubašićev uslov da bi ga imenovao za ambasadora u Moskvi. U svakom slučaju, Šubašić je, vjerovatno tokom septembra 1944, obavijestio ambasadora SSSR pri savezničkim vladama u Londonu Lebedeva da je Stanoje Simić ponovo imenovan za ambasadora u Moskvi.
Prešavši na partizansku stranu, Simić je veoma aktivno radio i na tome da sastav Ambasade bude izmijenjen u tom smislu da iz nje budu uklonjeni službenici koje je smatrao pristalicama generala Mihailovića i Purića – savjetnik Radomir Marinković i drugi sekretar Božidar Đorđević – tim prije što se plašio da bi službenici koji nijesu bili pristalice NOP-a nastavili da iza njegovih leđa održavaju vezu sa engleskom vladom preko engleskog poslanstva u Moskvi, „a ja ih ne bi mogao kontrolisati”. Na premještaju Đorđevića iz Moskve Simić je radio pune dvije godine, ali je izgleda tek u septembru 1944. uspio u svojoj namjeri. Ovo povlačenje je najprije zahtijevao od vlade Slobodana Jovanovića, navodeći kao razlog isključivo bolest, da bi 1944. na uklanjanju Đorđevića radio i uz pomoć partizanske strane, pri čemu je partizanskim predstavnicima navodio njegovo političko opredjeljenje kao razlog za premještaj. U namjeri da Ambasadu oslobodi od nepoželjnih službenika Simiću je pomogao i dolazak Moše Pijade u Moskvu. Pijade je 30. avgusta 1944. poslao Titu telegram i naglasio da je „nužno odstraniti od službe” Marinkovića i Đorđevića, ocjenjujući da su oni „naši neprijatelji”. I pitanje Marinkovićevog premještaja iz SSSR-a postavljeno je prije 1944. godine i Simićevog zvaničnog svrstavanja na partizansku stranu. U ovom slučaju je Simić u svoje i Marinkovićevo ime, najkasnije od ljeta 1943, zahtijevao od emigrantske vlade premještaj Marinkovića, zbog njegovog slabog zdravlja, u mjesto sa blažom klimom. Poslije formiranja Šubašićeve vlade juna 1944, Šubašić je nastojao da Marinković bude priznat od sovjetske vlade za otpravnika poslova jugoslovenske ambasade u Moskvi. U tom smislu je pisao Molotovu 5. juna 1944, ali je Molotov odgovorio 15. juna da bi to pitanje trebalo „razmotriti nešto kasnije”. Sporazumom Tita i Šubašića prilike su se izmijenile, partizanska strana je stala iza Simića i on je ostao ambasador u Moskvi, a Marinković je, kao i Đorđević, morao da napusti Moskvu.
Simić je istovremeno uspio i da izdejstvuje da za sekretara Ambasade bude postavljen čovjek od njegovog velikog povjerenja – Radivoje Nikolajević, koji je tada bio vecekonzul u Konzulatu u Jerusalimu. Dok je bio u Jerusalimu, Nikolajević je obavještavao Simića o događajima u tom dijelu svijeta, šaljući mu podatke iz Ankare i Jerusalima. Lojalnost je iskazao i kada je 29. avgusta 1944. poslao Simiću depešu u kojoj ga je molio da saopšti AVNOJ-u i NKOJ-u da se stavlja Titu na raspolaganje. Simić je još u proljeće 1943. tražio od vlade Slobodana Jovanovića da Nikolajević zamijeni Đorđevića, ali tada u tome nije uspio. I po ovom pitanju, Simić je svoje namjere ostvario uz partizansku pomoć, poslije sporazuma Tita i Šubašića. Predlog da Nikolajević bude premješten u Moskvu iznio je Titu 18. septembra, a 23. septembra je takav zahtjev poslao i Šubašiću u London. Ubrzo poslije toga, Nikolajević je ukazom od 29. septembra 1944. sa mjesta vicekonzula u Jerusalimu postavljen za sekretara Ambasade u SSSR.
Nastavljajući rad u sovjetskoj prestonici poslije prelaska na partizansku stranu, Simić je u kontaktima sa zapadnim diplomatama negirao ligitimitet emigrantske vlade i insistirao na priznavanju vlade u zemlji, odnosno NKOJ-a.
(NASTAVIĆE SE)