- PIŠE: DR VUKIĆ ILINČIĆ

Austrougarska okupacija Bosne i Hercegovine izazvala je gnjev i revolt u vaskolikom Srpstvu. Međutim, stanovništvo u Bosni i Hercegovini je u vezi sa okupacijom bilo podijeljeno. Veći dio katolika i katoličkog klera bio je na strani strogog katoličkog austrougarskog dvora, a pravoslavni i muslimani su iskazivali nezadovoljstvo. Uži sloj gradskog stanovništva, namamljen obećanjima, pokušavao je da nađe dodirne tačke sa novim vlastodršcima.
„Široki puk”, kako kaže Vladimir Ćorović „ostao je čist i nedodirnut, kao pravi predstavnik naše rasne snage i njenih nacionalnih tradicija”, ili kako kaže Kočićev junak David: „Kada se Srbin napiri i nadme, nema tog carskog kantara na ovom svijetu koji bi ga mog‘o izmjeriti!”
Pravoslavno i muslimansko stanovništvo pružalo je i oružani otpor. Veliki agitatori protiv Austrougarske bili su istaknuti narodni prvaci, a među njima i sarajevski bogataš Muhamed Jamaković i pljevaljski muftija Vehbi-efendija Šemsikadić.
U ovom radu se govori o muslimanskim književnicima, koji su svojim književnim opusom i političkim djelovanjem dosledno i uporno radili na nacionalnom emancipovanju svojih istovjernika koji su u ogromnoj većini pripadali srpskom nacionalnom korpusu. U tome su imali veliku podršku srpskih književnih listova i eminentnih srpskih intelektualaca tog vremena. Da bi onemogućila povezivanje Srba – pravoslavnih i muslimana, Austrougarska monarhija je odlagala urgentno rješavanje agrarnog pitanja i svojom bezočnom propagandom i taktikom Divide et Impera (Zavadi, pa vladaj) razbijala svaki oblik saradnje. Ovom prilikom istaknućemo neke muslimanske intelektualce toga vremena, kao Omer-bega Sulejmanpašića – Despotovića, Avda Karabegovića Hasanbegovog, S. Avda Karabegovića Zvorničkog, Osmana A.Đikića...
Austrougarska okupacija Bosne i Hercegovine na osnovu čl. XXV Berlinskog ugovora, usvojenog na Berlinskom kongresu, koji je održan od 13. juna do 13. jula 1878. godine, dezorijentisala je muslimane. Oni su u ogromnoj većini sami sebe smatrali samo muslimanima, jer su tada bili anacionalni. Identifikovali su se sa Turcima, a i drugi su ih za takve smatrali, ali to nije bilo u nacionalnom smislu, već u vjerskoj pripadnosti, jer su Turci bili ti koji su donijeli islam. Pružajući oružani otpor austrougarskim okupatorskim trupama smatrali su da brane Tursku iako su znali da nijesu Turci, ali su vjerovali da na taj način brane i svoju Bosnu i islam.
Postepeno je jedan dio muslimanske inteligencije i begova uviđao da od povratka Turske ili bar samo i formalnog sultanovog suvereniteta nad Bosnom i Hercegovinom nema ništa, pogotovo poslije aneksije Bosne i Hercegovine 1908. godine. Shvatili su novo vrijeme i da muslimani moraju radikalno prekinuti sa predrasudama i ustaljenim stereotipima i krenuti „novim putem”, putem „nacionalnog osvješćivanja”. Taj proces je mnogo brinuo austrougarske imperijalne krugove, jer se u perspektivi moglo postaviti pitanje okupacije Bosne i Hercegovine i zapadnog dijela Novopazarskog sandžaka i vezivanja za Srbiju. Takođe se nacionalno buđenje bosansko-hercegovačkih muslimana nije uklapalo u konačno rješavanje Istočnog pitanja i njemačkog imperijalnog projekta „Drang nach Osten”, tj. „Prodor na Istok”.
(NASTAVIĆE SE)