-PRIREDIO:MILADIN VELjKOVIĆ

Ugledna profesorica beogradskog Filozofskog fakulteta dr Suzana Rajić spada u red vodećih srpskih istoričara. Pored ostalog, to potvrđuju i njeni brojni naučni radovi i djela, od kojih je svako neponovljivo i kapitalno. Neosporno, to obilježje ima i njena knjiga „Spoljna politika Srbije – između očekivanja i realnosti 1868–1878”, u kojoj je obrađen spoljni aspekt života Srbije u deceniji prije Berlinskog kongresa, 1878. godine.
Knjigu „Spoljna politika Srbije – između očekivanja i realnosti 1868–1878” izdala je 2015. godine Srpska književna zadruga iz Beograda. Uz saglasnost njenog izdavača i ljubazno odobrenje prof. Rajić, iz ove njene zanimljive istorijske hronike, iz poglavalja „Bajonet, jatagan i Rusija”, u nekoliko narednih brojeva, u skraćenoj verziji, prinijećemo segment „Skromni zavez”, koji govori o potpisivanju Tajnog ugovora o savezu između Crne Gore i Srbije i Vojničke konvencije juna 1876. i pripremama za srpsko-turski rat.
Prof. dr Suzana Rajić rođena je u Kruševcu 1973. godine. Redovni je profesor na Filozofskom fakultetu u Beogradu, na predmetu Istorija srpskog naroda u Novom vijeku. Bavi se srpskom istorijom u 19. i početkom 20. vijeka, posebno izučavanjem državnih institucija, uticajem inteligencije u modernizaciji državnog i društvenog života i djelovanjem političkih stranaka. Kada je riječ o njenom naučnoistraživačkom radu, treba kazati i to da je prof. Rajić jedina žena sa naših prostora koja je dobila dozvolu da istražuje u Vatikanskom arhivu. Pored ove knjige, profesorica Rajić objavila je i djela „Vlada Nikole Hristića 1888/89”, „Vladan Đorđević – biografija pouzdanog obrenovićevca”; „Aleksandar Obrenović, vladar na prelazu vekova – sukobljeni svetovi”; „M. S. Piroćanac”, „Beleške”, „D. Vasić”, „Devetsto treća”. Bila je član Uređivačkog odbora Enciklopedije srpskog narod, Beograd 2008, i urednik za oblasti istorija, etnologija i arheologija u Leksikografskom odeljenju Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva u Beogradu.
Srpska vlada je na sjednici 15. maja 1876. konstatovala da nema izgleda za savez sa Grčkom, niti sa Rumunijom, već da treba da postoji „formalni savez bar između dvije srpske kneževine”, čime mu se davao više moralni smisao. Isto tako, Srbija nije računala s velikom pouzdanošću niti na ustanak Bugara, niti na ustanak grčkih oblasti u Turskoj. Jedina pomoć u ratu mogla se očekivati od Srba iz Bosne i Hercegovine. Ispostavilo se da su to bila prevelika očekivanja, jer slabe ustaničke snage nijesu mogle da osvoje nijedan od važnijih gradova u Bosni, niti su uspjele da povežu ustanak na sjeveru i sjeverozapadu sa jugozapadnom Bosnom.
Od izbijanja ustanka u Bosni i Hercegovini, savez Srbije i Crne Gore je postao prioritet za obje strane. Srpska vlada je tražila hitan sporazum dviju kneževina. Knjaz Nikola je otputovao u Beč, obećavši da će potražiti činovnika srpske vlade Milana Piroćanca, koji se bavio drugim poslovima u tom gradu, i po njemu poslati poruku. Do tog susreta nije došlo, iako je vlada produžila Piroćancu boravak mimo planiranih rokova. U Srbiji se pročulo kako su vojni komandanti, među kojima i Zimonjić, prešli granice Crne Gore i krenuli u pomoć ustanicima, ali je ta vijest demantovana sa Cetinja. Rođak i povjerljivi knjažev čovjek Božo Petrović boravio je prije izbijanja ustanka više dana u Beču, a da se nijednom nije javio srpskom diplomatskom agentu Kosti Cukiću. Po povratku s puta, knjaz Nikola je zatekao tursku vojsku, koja se u sve većem broju okupljala oko Crne Gore, te se odmah obratio Srbiji za pomoć. Jovan Ristić je upitao da li knjaz Nikola želi samo vojne ili pregovore političke prirode. Sa Cetinja je odgovoreno da je kasno za bilo kakve druge pregovore, osim onih po kojima bi se ostavila sloboda radnje objema stranama „po opštem zajedničkom planu”. Knjaz Nikola je i dalje nastojao da se ne obavezuje i da ne ugovara politički i vojni savez sa Srbijom, već da obje strane djeluje na osnovu opšteg plana. Knez Milan to nije prihvatio, ali se učtivo ogradio tvrdnjom da pitanje rata ili mira prepušta Narodnoj skupštini. Knjaz Nikola je pak tražio rat po svaku cijenu, tvrdeći da je dalje oklijevanje ubitačno. Pošto se srpska skupština 18. septembra 1875. izjasnila za pomaganje ustanka, a rat je prihvatala kao opciju tek ako se drugim sredstvima ne bi mogao izbjeći, knez Milan je ostao uzdržan, iako je Ristić preko svog lista „Istok” pripremao teren za saradnju dviju kneževina.
Razmjene misli između Beograda i Cetinja od jula do oktobra 1875. nijesu urodile plodom iz više razloga: prvo, zato što je knjaz Nikola i dalje ostao neprijemčiv za političku i vojnu konvenciju kojima bi se precizirale dužnosti i prava svake strane; drugo, obje kneževine su morale da se izjasne da će poštovati mir i prikloniti se politici Trojecarskog saveza; i treće, knez Milan je odlučio da se rat odloži na neodređeno vrijeme, jer se teren kod evropske diplomatije morao bolje pripremiti i obezbijediti novac kojim bi se finansirale ratne pripreme, kao i sam rat. Osim pobrojanih razloga, tu je bilo i međusobno podozrenje između kneževina.
(NASTAVIĆE SE)