-PRIREDIO:Miladin VELjKOVIĆ

Iako se albanska strana svojski trudila da djeluje među jugoslovenskim Albancima, rezultati su bili više nego skromni. Odmah po objavljivanju Rezolucije Informbiroa, među Albancima koji su većinski bili orijentisani protiv vlasti, prevladalo je mišljenje da je riječ o političkom manevru prema zapadnim silama. Izuzetno mali broj Albanaca – članova KPJ – podržao je Rezoluciju Informbiroa. Jugoslovenski partijski forumi su to “ objašnjavali iščekivanjem ishoda sukoba, ali i činjenicom da su iza Rezolucije stajali Rusi, koji su među jugoslovenskim Albancima bili omraženi. Ipak, albanska obavještajna služba je, koristeći se nacionalnim osjećanjima kosovskih Albanaca, uspjela da stvori svoje centre u Prištini, Đakovici i Prizrenu, a formirane su i ilegalne partijske grupe u pećkom, prizrenskom i orahovačkom srezu. Jugoslovenske snage bezbjednosti brzo su identifikovale i likvidirale te grupe. Albansko poslanstvo je među kosovskim Albancima rasturilo veću količinu propagandnog materijala. Veći uspjeh je postigla albanska obavještajna služba, uspjevši da pridobije više Albanaca oficira Narodne milicije. Zahvaljujući efikasnom djelovanju jugoslovenskih snaga bezbjednosti, najveći dio njih je pohapšen ili je uspio da prebjegne u Albaniju. U početku je albanska obavještajna služba među lokalnim Albancima djelovala pod parolom borbe protiv Brozovog režima u ime Staljina i Hodže. Međutim, kako takav vid propagande među jugoslovenskim Albancima nije davao gotovo nikakve rezultate, pristupilo se mnogo djelotvornijem metodu korišćenja nacionalnih osjećanja, pa se propaganda zasnivala na priči o borbi za nacionalno ujedinjenje Albanaca. Ipak, ni takva propaganda nije dala rezultate zbog energičnog djelovanja jugoslovenskih službi bezbjednosti. Jugoslovenska vlada je nastojala da nizom različitih mjera preduprijedi djelovanje albanskih obavještajnih službi među jugoslovenskim Albancima, trudeći se da eventualno nezadovoljstvo albanskog naroda amortizuje dodatnim privrednim ulaganjima u regione nastanjene albanskim življem, otvaranjem novih škola i bolnica i postepenim podizanjem životnog standarda stanovništva nakon 1952. godine, koji je, iako još na dosta niskom nivou, bio na osjetno višem nivou od životnog standarda stanovnika Albanije.
Jedna od bitnih mjera na planu amortizacije snažne propagande iz Albanije, u cilju odvajanja Kosova i Metohije od Jugoslavije, bila je i jačanje ustavnih ovlašćenja Autonomne Kosovsko-metohijske oblasti, odnosno davanje većih ovlašćenja oblasnim upravnim organima. Tako je nizom ustavnih promjena, status Autonomne Kosovsko-metohijske oblasti, potpuno izjednačen sa statusom pokrajine Vojvodine, iako ta oblast još nije imala status pokrajine. Istim ustavnim promjenama, odnos između autonomne oblasti i republičkih organa bio je lišen hijerarhijskog odnosa. U praksi, republički organi su imali na teritoriji autonomne oblasti ovlašćenja koja su utvrđena Ustavom i zakonima, a svodila su se samo na nadzor i zaštitu zakonitosti akata, dok su oblasni organi bili dužni da sprovode republičke zakone propise, u mjeri u kojoj oni nijesu bili u suprotnosti s načelima autonomije, dok su oblasni organi imali pravo zaštite autonomnih prava, ukoliko su ona ostvarena u skladu s važećim zakonima i propisima. Daljim ustavnim promjenama u narednim decenijama, jačana je kosovska autonomija, da bi ustavnim promjenama krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih, autonomija praktično svojim nadležnostima prerasla u neformalni status jugoslovenske republike.
Nasuprot albanskoj vladi, koja je nastojala da ideološkom retorikom zaogrne nastojanja na planu prisajedinjenja Kosova i Metohije, i u vrhovima jugoslovenske vlasti su postojale ideje za pokretanje pitanja statusa jugoslovenske manjine u Albaniji. Međutim, prikupljene informacije govorile su da jugoslovenska manjina živi u Albaniji u dva okruga: Skadarskom (sela Vraka, Vorič i Štoja i oko 50 porodica u samom gradu) i Korčanskom – duž granice s Jugoslavijom. Jugoslovenska manjina u Albaniji je bila potpuno obespravljena, i bez prava korišćenja sopstvenog jezika u komunikaciji sa državnim organima Albanije, a malobrojni učitelji, koji su iz Jugoslavije poslati nakon Drugog svjetskog rata, protjerani su veoma brzo po objavljivanju Rezolucije Informbiroa. Sem toga, slovenski živalj u Albaniji je dugo bio izložen agresivnoj albanizaciji, koja je dovela do masovne denacionalizacije slovenskih manjina u Albaniji, i njihovog drastičnog brojčanog smanjenja. Poslije svestrane analize problema, odustalo se od njegovog pokretanja zbog same malobrojnosti jugoslovenske manjine u Albaniji i malih šansi na uspjeh takve akcije. U selima Vrbnik, Cerje, Zrnovska, Leska, Pustec, Sulin, Tuminec, Gorica, Globocani oko Prespanskog jezera, u pojasu od oko 28 kilometara od jugoslovensko-albanske granice, živjelo je na albanskoj teritoriji siromašno makedonsko stanovništvo, koje se bavilo zemljoradnjom, stočarstvom, ribolovom i pravljenjem drvenog uglja. Dio njih se nakon Drugog svjetskog rata iselio u Makedoniju. Do izbijanja sukoba 1948, u tim selima su radili učitelji, koje je slala Vlada NR Makedonije, ali su oni u Albaniji živjeli i radili u vrlo teškim uslovima, jer albanska vlada nije željela da im isplaćuje plate.
(NASTAVIĆE SE)