-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Pupin i Tesla živjeli su u Njujorku, gdje je veći dio života proveo još jedan istaknuti srpski naučnik – Paja Radosavljević. Tesli su se mnogi srpski prvaci obraćali radi podrške, a oko njega su se okupljali i kasniji Pupinovi protivnici, među kojima je bio Paja Radosavljević. Kad je Radosavljević došao u Ameriku 1905, s namjerom da nastavi školovanje na Pedagoškom fakultetu Njujorškog univerziteta, on je najprije prošao kroz jedan težak period prilagođavanja i borbe za opstanak: „Počeo sam da zarađujem hljeb na način običnog američkog radnika i da ujedno slušam nauke”. Nakon što se povezao sa srpskom zajednicom u Njujorku, Radosavljević je kao visoko obrazovan čovjek počeo da radi kao novinar. U prvo vrijeme bio je jedan od urednika lista „Srpska straža”. Nezadovoljan tim poslom, odustao je od novinarstva, opredijelivši se za sveštenički poziv. Radosavljević je bio doktor filozofije, ali nije imao odgovarajuću teološku spremu. Ipak je krajem 1905. rukopoložen i odmah potom postavljen za parohijskog sveštenika u Južnom Čikagu. U tome ga je podržavao arhimandrit Sevastijan Dabović, koji je te godine postao starješina Srpske misije pri Ruskoj pravoslavnoj crkvi u Americi. Pošto je u Americi bilo vrlo malo srpskih sveštenika, a tih godina je u Americi uspostavljeno više srpskih crkava, Paja Radosavljević je prihvaćen s nadom da će kao obrazovan čovjek biti dobar sveštenik i organizator. Dabović ga je stoga angažovao da se zajedno obrate Tesli i Pupinu za podršku, moralnu i materijalnu, u vezi sa organizacijom srpske crkve u Americi:
„Ali dobar odnos između ova dva čovjeka (Radosavljevića i Pupina) počeo je poslije toga da se postepeno hladi i oni postaju netrpeljivi i protivnici toliko, da je stvar došla i do suda. O tome je donio Chicago Chronicle vrlo interesantan članak pod naslovom Serbian Priests at War (Borba među srpskim sveštenicima).
Kad se postavilo pitanje jurisdikcije nad srpskim crkvama u Americi, Radosavljević je predvodio struju koja je zagovarala potčinjavanje srpskih crkava u Americi Karlovačkoj mitropoliji. Većina srpskih iseljenika bila je protiv toga jer nijesu željeli da austrougarske vlasti preko Karlovačke mitropolije dobiju pravo da kontrolišu srpske crkve i sveštenike u slobodnoj Americi. Tim povodom je Radosavljević ušao i direktan sukob sa Sevastijanom Dabovićem. Izgubivši ovu bitku, Radosavljević se povukao. Ubrzo poslije toga je dobio stipendiju od Njujorškog univerziteta, te riješio da odustane od svešteničkog poziva da bi se vratio svom pravom pozivu – istraživanju eksperimentalne pedagogije. Nakon sticanja doktorata, Radosavljević se vratio u domovinu i pokušao da dobije mjesto na univerzitetu u Beogradu, ali pošto univerzitet nije bio zainteresovan da zaposli ovog prvoklasnog stručnjaka, on je 1908. ponovo otišao u Ameriku. Njujorški univerzitet ga je potom pozvao za asistenta, a kasnije je postao redovni profesor.
Sve to vrijeme Radosavljević je bio aktivan u srpskoj iseljeničkoj zajednici, ali je uvijek stajao na pozicijama suprotnim od Pupinovih. Na skupštini Srpskog pravoslavnog saveza „Srbobrana”, održanoj 1914. u Geriju, bilo je predloženo da Tesla bude predsjednik saveza. Kao i u drugim sličnim prilikama, Tesla je pristao samo da bude počasni predsjednik, a za predsjednika je izabran Paja Radosavljević. Sukob između saveza „Srbobrana” i saveza „Sloge” počeo je još 1909, ali je dolaskom Radosavljevića na čelo pitsburškog saveza ovaj sukob rasplamsan u javnim polemikama između dva lista – „Amerikanskog Srbobrana” i „Srpskog dnevnika”.
Kad su Pupinovi kritičari 1915. osnovali društvo „Otadžbina”, za radnog predsjednika je postavljen Radosavljević (a za počasnog Tesla), što je još više doprinijelo žestini polemike. Savez „Srbobran” je pod upravom Paje Radosavljevića snažno podržavao Milana Pribićevića, još jednog Pupinovog kritičara. Pupinovi oponenti su se sve više ujedinjavali protiv njega, tako da je Pupinov san o ujedinjenju svih srpskih potpornih saveza ostao neispunjen. Pupina su napadali uglavnom nepravedno i krajnje pogrdnim riječima, naročito u „Amerikanskom Srbobranu”, a Pupinovi saradnici, kao Boža Ranković u „Srpskom dnevniku”, odgovarali su istom mjerom. Kasnije je u ovu polemiku ušla jedna važna tema: jugoslovensko pitanje. S jedne strane bio je Pupin, koji je po ovom pitanju bio blizak Pašićevim pozicijama. Svoje stavove iznio je u članku „Jugoslavija ili Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca”, objavljenom u „Srpskom dnevniku”. S druge strane bili su neki članovi Jugoslovenskog vijeća u Vašingtonu (predstavnika Jugoslovenskog odbora u Londonu) i ljudi okupljeni oko tadašnjeg „Amerikanskog Srbobrana”, uglavnom iseljenici porijeklom iz Krajine, koje su za vrijeme Prvog svjetskog rata predvodili Paja Radosavljević, sveštenik Jovan Krajnović i pukovnik Milan Pribićević.
(NASTAVIĆE SE)