-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Raspravu o crkvenoj jurisdikciji aktuelizovao je Paja Radosavljević, koji je vodio kampanju za prenos jurisdikcije nad srpskim crkvama u Americi sa Ruske pravoslavne crkve u Americi na Karlovačku mitropoliju u Austro-Ugarskoj. Većina srpskih iseljenika nije nikako htjela da im austrijske vlasti, preko Karlovačke mitropolije, postavljaju sveštenike u slobodnoj Americi i to u crkvama koje su oni sami svojim sredstvima gradili. Posebno glasni kritičar Radosavljevićeve podrške Karlovačkoj mitropoliji bila je Radojevićeva „Srpska nezavisnost“. Želeći da sprovede svoju namjeru, Radosavljević je sazvao sastanak srpskih sveštenika u Stiltonu (Pensilvanija), ali je Sevastijan Dabović sazvao kontra-sastanak. Dabovićeva strana je prevagnula, a pitanje odnosa prema Austro-Ugarskoj postepeno je stiglo u centar pažnje srpske periodike u Americi.
„Srpska straža“ objavljivala je vijesti iz srpskih zemalja na Balkanu, izvještavala o radu srpskih društava i organizacija u Americi, pisala o istoriji SAD. Jedan od problema koji je mučio iseljenike čak i poslije višegodišnjeg boravka u Americi bilo je njihovo nepoznavanje engleskog jezika. Zato je „Srpska straža“ 1905. počela da objavljuje engleski rječnik u nastavcima. Ovaj list je 1902. i 1903. u nastavcima objavio odlomke iz Bajronovog spjeva „Čajld Harold“ u prevodu jednog srpskog iseljenika u Americi, koji je po vjeroispovijesti bio katolik. „Srpska straža“ je 1905. prihvalita Srbe katolike, koji „čuvaju naše ime na istorijskom primorju“ i počela da hvali „čelik Srbe katolike“ koji svoje srpstvo ni za šta ne daju, „pored sve nepravde od naših pravoslavnih“.
Dušan Popović je u Njujorku imao svoju štampariju, gdje je pored „Srpske straže“ štampao i knjige. Objavio je knjigu St. Begovića posvećenu „junaku našeg doba“ Gavrilu Principu, brošuru St. Bogdanovića o crnogorskom pitanju, izvještaj o prilozima za fond stradalnika iz Bosne i Hercegovine. Popović je tih godina kupio štampariju u Čikagu, gdje je objavio više knjiga, ali se poslije vratio u Njujork, gdje je „Srpska straža“ izlazila do 1930. Popović je deset godina kasnije pokrenuo novi list u Njujorku, koji se zvao „Jugoslovenske novosti“.
Jovo Tomanović pokrenuo je 1901. „Rodoljub“, drugi srpski list u Njujorku: „Negdje zajedno s prvom ‘Srpskom stražom’ tj. oko 1901, Jošo Tomanović pokreće tu u Njujorku ‘Rodoljub’, u kome pripravljaše svoj crnogorski savez. List se poslije prenese u Indijana Harbor, gdje i prestade“.
„Rodoljub“ je izlazio 1901–1903, obnovljen je 1903, a onda je izlazio do 1906. pod imenom „Srpski rodoljub“. „Sloboda“ je po pitanju Srba katolika i srpsko-hrvatskih odnosa vodila polemiku sa „Srpskim rodoljubom“. Urednik „Slobode“, Veljko Radojević, predložio je 1903. da Srbi i Hrvati u San Francisku osnuju zajednički „Slavenski dom“, pa je tim povodom „Srpski rodoljub“ objavio nepotpisani članak. Polemika sa „Srpskim rodoljubom“ takođe se odnosila na pitanje saveza srpskih potpornih društava i odnosa među njima, ali i na crnogorsko pitanje.
Prvih godina dvadesetog vijeka odvijalo se vrlo intenzivno iseljavanje iz Crne Gore. Novi useljenici najviše su se naseljavali u Bjutu (Montana), Daglasu (Aljaska), Hejzltonu (Pensilvanija), Čikagu, Detroitu, mada je Crnogoraca bilo i u drugim srpskim zajednicama širom Amerike. Još je prilikom osnivanja Srpsko-crnogorskog literarnog i dobrotvornog društva u San Francisku 1880. ukazano da je bio manji broj članova zajednice u San Francisku, koji su dijelili iseljeničke sunarodnike na Srbe i Crnogorce. Članovi literarnog i dobrotvornog društva osnovanog u San Francisku 1880. nazvali su ga srpsko-crnogorskim da bi izbjegli osnivanje zasebnog crnogorskog društva. Kasnije su slična srpsko-crnogorska potporna društva nastajala i u drugim iseljeničkim zajednicama. U Bjutu, gdje je početkom vijeka vjerovatno bila najveća koncentracija iseljenika iz Crne Gore, osnovano je 1906. Srpsko-crnogorsko dobrotvorno društvo. U statutu se navodi da članovi ovog društva mogu biti „isključivo Srbi“, da su službene zastave „srpska, crnogorska i američka“, a u zakletvi koju svaki član polaže, između ostalog, stoji da će „svakojeg člana poštovati kao rođenog brata, praznovati i čuvati srpstvo, i sve što odgovara i služi kao ponos naše mile otadžbine i srpskog ujedinjenja, društvene tajne čuvati, braći vjeran ostati do poslednje kapi krvi i pomagati ih u svakom slučaju koliko mi moguće bude, živjeti i umrijeti kao Srbin pravi na temelju čega polažem moju poštenu riječ...“
Jovo Tomanović nije samo bio izdavač i urednik ovog lista, nego se bavio i drugim poslovima. U vrijeme intenzivnog priliva imigranata iz Evrope bilo je ljudi koji su pristupali imigraciji kao unosnom biznisu. Među njima su bili agenti koji su vrbovali iseljenike u zavičaju (uzimajući procenat od prevoznika).
(NASTAVIĆE SE)