-PIŠE: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ, FILMSKI I TV REDITELj

Njegova skoro prustovska fascinacija vremenom i sjećanjem navodi Renea da stvara izvanredne strukture za svoje filmove, u kojima se prošlost, sadašnjost i budućnost uočavaju na istom vremenskom i prostornom planu i u kojima nije uvijek jasna razlika između objektivnog i subjektivnog. U filmu „Prošle godine u Marijenbadu”, rađenom po scenariju francuskog pisca eksperimentalnog romana Alena Rob-Grijea, jedan čovjek, X, upoznaje ženu, A, u baroknom zamku koji je, kako se čini, dom veoma bogatih ljudi i može ali ne mora da bude u Marijenbadu (banji u Češkoj). On tvrdi da je sreo nju, ili ženu istu kao ona, zajedno s muškarcem, M, koji je možda njen muž, „prošle godine u Marijenbadu”. Ona to poriče, i njihova rasprava, koja je rasprava o prirodi stvarnosti kao takve, beskrajno se ponavlja kroz film u vidu lavirintskih slika prošlosti, sadašnjosti i budućnosti, koje je uokvirio, u dijaliskopu, snimatelj Saša Vjerni tako kao da se spajaju u istom vizuelnom kontinuumu visoko stilizovanih vožnji (zaštini znak Renea) i zamrznutim geometrijskim kompozicijama. X i A kao da su bili, ili jesu, ili žele da budu u ljubavnoj vezi; kraj filma je smrt A u rukama njenog muža. Da li film predstavlja pokušaj da se rekonstruiše proces sjećanja u svijesti X, dugi unutrašnji monolog A ili da se izvede vizuelna apstrakcija, nemoguće je znati. Ali, kao i Bergsonova filozofija, jasno je da se film bavi mentalnim procesom prije nego narativnim – ili možda redefinisanjem mentalnog procesa kao narativnog. Kako je rekao Rene, Marijenbad predstavlja „pokušaj, iako grub i primitivan, da se pristupi složenosti mišljenja i njegovog mehanizma”. Film je dobio prestižnu nagradu Zlatni lav na Filmskom festivalu u Veneciji 1961. godine i predstavlja jedno od nekoliko autentičnih modernističkih filmskih djela.
U filmu „Mirijel, ili vrijeme povratka” (1963), za koji je scenario napisao Žan Kerol, autor komentara za film „Noć i magla”(1955), Rene se vratio materijalnom svijetu radi filma o majci i njenom pastorku koji je obuzet sjećanjima na prošlost. Majka mora da se suprotstavi svom bivšem ljubavniku od prije dvadeset dvije godine, koji stiže u posjetu sa svojom najnovijom ljubavnicom, a pastorka muče sjećanja na Mirijel, mladu Alžirku koju su on i njegov prijatelj mučili i ubili za vrijeme upravo završenog francusko-alžirskog rata. U pogledu sadržaja, Mirijel je briljantan politički film i, mada vladini cenzori to nisu odmah primijetili, to je jedan od filmova koji najsnažnije optužuje Francusku za stanje u Alžiru. Ali, sa svojom izvanredno složenom montažom od skoro hiljadu kadrova, fotografijom punom svjetla Saše Vjernog, inovativnim načinom snimanja zvuka za koji je zaslužan Antoan Bonfanti, i muzikom avangardnog kompozitora Hansa Vernera Hencea, „Mirijel” se približava filmu čiste asocijacije i predstavlja najbolje Reneovo djelo. S filmom „Rat je završen” (1966), po scenariju španskog romanopisca Horhea Sempruna, Rene je stupio na tlo političkog angažovanja. Po narativnoj strukturi u većoj mjeri konvencionalan i realistički nego ostali njegovi filmovi, ovaj film i dalje uspijeva da ukaže na pretapanje sjećanja i mašte i na odnos koji neizbježno postoji između prošlosti i sadašnjosti svakog pojedinca i njegovog identiteta. Film „Rat je završen” je priča o tri dana u životu sredovječnog revolucionara po imenu Dijego (Iv Montan) koji, nekih trideset godina posle Španskog građanskog rata, i dalje radi na zbacivanju Frankovog režima. Tokom šezdesetih godina, Reneovi filmovi, kao i Godarovi, postajali su sve manje u duhu trenutne mode i sve manje konvencionalni pošto je on slijedio logiku sopstvenog umjetničkog razvoja, ne vodeći računa o zaradi od filma. Ako su Godarovi filmovi bili kritički eseji o ideološkom praksisu, Reneovi su uvijek bili filozofska istraživanja o funkcionisanju ljudske misli, a to je dovelo do gubitka široke publike, koju je uspješno privukao filmom „Hirošima, ljubavi moja“. Uslijed toga Rene je izgubio finansijsku podršku i, počev od 1968, pet godina nije mogao da režira nijedan film. Ali, 1975. godine je prikazan njegov film „Stavisky”, koji je naišao na pohvale kritike i ostvario finansijski uspjeh. Po scenariju Horhea Sempruna i sa Žanom Polom Belmondom u paradoksalnoj glavnoj ulozi, „Stavisky” je političko-istorijski film o kolosalnom finansijskom skandalu koji je uzdrmao francusku vladu 1934. godine.
(NASTAVIĆE SE)