Prije započinjanja razgovora o poeziji Ilije Lakušića, valja se podsjetiti na prilike u kojima se ta poezija javlja.
Sedamdesetih godina, kad je u Crnoj Gori još dominantan tzv. tradicionalistički koncept, kojeg karakteriše leksičko i tematsko redukovanje poezije, na puko opjevavanje istorije i kvazimitologije, oglašava se jedan broj pjesnika, koji teže radikalnim prodorima u moderno pjevanje i mišljenje. Među tim, slobodno se može reći, reformatorima, istaknuto mjesto zauzima Ilija Lakušić.
U čemu se sastoji Lakušićeva osobenost na poetskoj karti naše moderne poezije?
Kad smo već pomenuli taj nesrećni tradicionalizam (koji je ustvari negacija tradicije, kao fundamenta svekolikog pjesničkog iskustva), treba reći da je ono po čemu se taj duh prepoznaje, prije svega, jedna naivna patetika. A duh patetike oduvijek je bio duh antipoezije.
Ilija Lakušić je već svojom prvom knjigom, „Robija iza stakla” (1976), zauzeo oprečan stav prema pomenutim poetskim trendovima u Crnoj Gori. Ono što se u ovdašnjoj poeziji gotovo nije moglo ni zamisliti – cinizam, humor, i u isto vrijeme jedna duboka melanholija subjekta, usled spoznaje sopstvene pozicije u ispolitizovanom i neslobodnom svijetu jednoumlja, uistinu je Lakušićeva zasluga što smo te nove tonove dobili.
Ako je Ranko Jovović, od lirskog pobunjenika dospio, tih sedamdesetih i osamdesetih godina, na poziciju razornog i autentičnog poetskog demistifikatora i kritičara sumorne stvarnosti, sa svojim cinizmom, poput arsenika „od stotinu gradi”, Ilija Lakušić, takođe cinik, uspio je da sačuva onu spasonosnu kap vedrine, koja prožima i njegovu veoma zapaženu knjigu „Prapečat” (1982), koja je u vrijeme pomenutog raskravljivanja (anti)estetskog leda u savremenoj crnogorskoj poeziji, bila ovjenčana godišnjom nagradom Udruženja književnika Crne Gore, što je od pomenutih tradicionalista primljeno kao svetogrđe.
Vedri cinizam Ilije Lakušića još više se razmahnuo u njegovoj trećoj pjesničkoj knjizi „Kvarenje omladine” (1987). Već samim naslovom, aludirajući na optužbu zarad koje je Sokrat popio kukutu, Lakušić cilja na poziciju pjesnika u nepoetskom dobu, u kojem je omladina iskvarena rđavim ukusom, simbolima i idolima, čije obožavanje nužno vodi u nihilizam. Tako će se i Sokrat u pjesmi „Sokrat po drugi put među Grcima”, naći u velikoj nedoumici, jer „mnogo toga mu ne bješe jasno”.
Pjesnik tu nejasnoću izbjegava da učini jasnom, čak i kad direktno aludira na kralja, koji je izvukao slona iz rukava, u pjesmi „Kralj i njegov filozof”, i kad ustvari otkriva tragikomičnu poziciju tzv. poslušne inteligencije i pisaca udvoričke poezije, koji su uvijek na raspolaganju da učine svakojake usluge svom gospodaru. A svaki kralj je iluzionista, koji može, eto, i da izvuče „slona iz rukava”. Vjera u političku magiju, pa makar ona bila odglumljena, kao što jeste najčešće slučaj, krajnje je utilitarna.
Sve naredne, brojne knjige pjesama (jednako kao i satirične proze) prožete su specifičnim, Lakušićevim vedrim cinizmom.
Međutim, za ovu priliku treba usmjeriti pažnju na, po našem uvjerenju, nekoliko konstanti u poeziji Ilije Lakušića. To su: Bog (s kojim se opšti kroz molitvu i dijalog); smrt (kao neprekidno prisustvo ništavila); ljubav (kao zaklon ugroženog bića), i bijeli papir (kao stanište nebića, i mogućnost rođenja bića – teksta). Između ove četiri teme, kao između četiri strane svijeta, na raskršću se nalazi pjesnički subjekt.
Poput kakvog nevoljnog putnika kroz tuđinu, pjesnik se zapućuje čas na jednu, čas na drugu stranu. Ali, najčešće se zatiče u svijetu pomiješanih strana, tačnije, spojenih u začarani krug, u kojem su neraskidivo ulančeni Apsolut, Smrt, Ljubav i Tekst.
Stoga, u čitanju Lakušićeve poezije nećemo težiti tematskoj klasifikaciji pojedinačnih pjesama, nego ćemo pokušati, upravo slijedeći duh i logiku samog pisca, naizmjenično da otkrivamo prisustvo ovih tema u njegovoj poeziji.
Noseći stub Lakušićeve poetike, ipak je sablast bijelog papira. Tu opsesivnu temu, u vidu rata, Ništavila (praznog papira) i Bića (teksta – pjesme), Lakušić je počeo da varira u ciklusu „Deset pršljenova”, koji je objavljen u knjizi „Odbrana i poslednji dani rimovanja” (1988).
Ciklus od deset numerisanih cjelina jedinstvena je kompozicija, čija melodija nosi tamni, magijski zvuk, kojim se ne priziva kiša, već pjesma. Poema počinje obraćanjem: „O preka majko vražja seko”.
Pjesnik se ovoj čudnoj majci, đavoljoj sestri, jada kako „onaj koji je svet proreko/u čijoj moći pesma kleči/podmetnuo je lažno seme/iz kojeg rastu/naše reči”.
Prizivajući pjesmu, pun srdžbe na onog koji ima moć nad njom, umjesto Logosa vidi beslovesnost. On tu majku nerođene pjesme, iz tame koja ga „dugo tesni”, naziva još „vražjom sisom”, iz koje: šiknuće noćas crno mleko/na beli čaršav/podnebesni”.
Pjesnik je, dakle, spreman da stupi u savez s đavolom, samo da bi njegovim crnim mlijekom, kao mastilom, pobijedio nemuštost bjeline papira, što se objavljuje u vidu bijelog podnebesnog čaršava.
(...) Pjesnikova suza je tačka na kraju teksta. Znak na raskrsnici dva svijeta. Pa ipak pjesnik nema razloga da strepi, kao u pjesmi „Sve mi je neregulisano”, ili u pjesmi „Ostade nezbrinut svet”.
Djelo Ilije Lakušića je već zbrinuto u svijetu odabrane savremene srpske poezije.
(NASTAVIĆE SE)

---