-Piše Budimir Dubak

Dvadeset godina nakon prve knjige pjesama Milica Kralj je objavila izabrane i nove pjesme „Črnilnica“ (Književna zadruga Srpskog nacionalnog savjeta, Podgorica, 2016). Izbor je sačinjen iz osam objavljenih pjesničkih knjiga: „Dveri“ (1996); „Od svetlosti svetlost“ (1998); „Ljudsko meso“ (2000); „Nebom rasla bela crkva“ (2004); „Zasejah lan“ (2005); „Ikona Grdana“ (2009); „Lepi Jovan“ (2011); „Momačka grana“ (2014). Ovaj presjek iz dosadašnjeg poetskog stvaralaštva zaokružen je novim pjesmama Milice Kralj.
Knjiga „Črnilnica“ pruža mogućnost za koherentan uvid u djelo naše pjesnikinje. Stoga ćemo čitanje uskladiti sa hronološkim redom, kojim su se pojavljivale pomenute knjige.
Milica Kralj je autentičan poetski glas u savremenoj srpskoj poeziji. Već u prvoj knjizi „Dveri“ prepoznaje se pjesnik redukovanog i melodijski preciznog izraza, sa elementima arhaičnog srpskog jezika. Prisutni su i krst i molitva za svoj raspeti i mnogostradalni srpski rod.
I u drugoj knjizi „Od svetlosti svetlost“ pjesnikinja produžava tu nit, koja će se u cjelokupnoj njenoj poeziji umnožavanjem preobražavati u vez, koji je jedan od osnovnih simbola ove poezije.
Milica Kralj je nacionalni pjesnik. Srpska istorija i duhovnost su najširi tematski okvir i ishodište njenog pjevanja i mišljenja. Značajne teme njene poezije su manastiri (Hilandar, Manasija, Studenica, Morača), ali i narodni i crkveni obredi. „Zadušnice“ dočaravaju atmosferu posjete groblju. Kod Nastasijevića čitamo: „Subota, mori me tuga“. Ovdje: „Subota – zadušni dan/ Sunce iz groba izgreva“. Naši pokojnici su to sunce, koje je zašlo, pa sad izgrijeva. Ali, grob gdje: „Jedinca mater zaziva/ Oca – udova kći“, istovremeno je mjesto na kom se živi pitaju, u toj prozivci, da li je došao red i na njih.
U knjizi „Ljudsko meso“ Milica Kralj je dala maha naraciji. Oslobodila se formalnih stega, poput rime. Uvedeni su junaci, kao što je slučaj u pjesmi „Poema o Dobrinim sinovima“.
(…) Prizori sa mrtvim mladićima prikazani su gotovo naturalistički, s detaljnim opisima unakaženih tjelesa, u šu-madijskom idiomu, da od tih slika i jezika obuzima jeza. Ako se tome dodaju kletva i psovka roditelja, koje su umjesto vapaja, upućene „krvopilcima“, onda je svijet ove poezije, u svom užasu, zaokružen.
Svi junaci stihovanih skaski Milice Kralj tragični su, usled ljudskog zla, ili sopstvenih grehova i muke. U tom sumornom pjevanju nezaobilazna je i tema novog stradanja srpskog naroda na Kosovu i Metohiji.
U pjesmi „Samoniklica“ izginuli mladići, na Kosovu, gdje je „sodom zapušio“, podsjećaju na samonikla stabla, koja su proklijala: „U srcu Banjske Deviča Dečana/Samodrže Lazarice Gračanice“.
Knjiga „Nebom rasla bela crkva“ u znaku je kontinuiteta tematskog, motivskog, stilskog, jezičkog i melodijskog sazvučja u poeziji Milice Kralj.
Savremena tragična zbivanja neprekidno su u dosluhu sa našom istorijom i narodnom poezijom. Kao jedna od mnogih ilustracija tog postupka je pjesma „U lati ruže zenica od sjaja“, koja je posvećena „pobijenoj deci Goraždevca“. Braća Predrag i Nenad razdvojeni su nevidljivom međom (imenovanom kao „sjaktav obruč“), „od uzidanih Stoje i Stojana“. U trećoj, narednoj strofi, užasni zločin je lociran „na reci Bistrici“, odakle se konkretno stradanje srpske djece prostire na bezbrojne izgibije naše „Od Belog Drima sve do Crne Drine“. Sve te istorijske i geografske usude povezuje jedna crna vezilja, koja „Na neznan-grobu sitan biser veze“. A ta vezilja je „Sestrica smrt. Posestrima jeze“.
Zlokobna vezilja se pojavljuje i u carskom gradu Prizrenu, gdje je „To splela omčica mraka/Crni najgušći veo“.
Milica Kralj ima za trajni uzor narodnu književnost, koju rekreira, dajući joj autorski pečat. Takav je slučaj s pjesmama: „Daj mi Bože poroda“; „Zlatna jabuka i paunica“; „Čarobna svirala“; „Nemušti jezik“. Ali su joj inspiracija i bliski svjetski pisci, od Sapfo, Virdžinije Vulf, Marine Cvetajeve, Ane Ahmatove, Silvije Plat, pa do Puškina.
(...) Srpska iskon-melodija je vez i tkanje od jezika, čija nit se provlači kroz cijelu poeziju Milice Kralj. Baš kao i srpska istorija. To pjevanje šestari od zaumlja do surove stvarnosne deskripcije pojedinačnog i kolektivnog udesa.
U knjizi „Momačka grana“ pjesnikinja veze i uz pomoć deminutiva. U pjesmi „Vezla vezilja vezak“, čiji naslov je zvučna mađija, nalazimo: lozicu, okanca, snežak, končiće, kapljice. Taj niz se nastavlja i u pjesmi „Vezilačka početnica“, u kojoj je: „Tananom pređicom jeleče vezeno“. Tu je i šavak, bistričak, plamičak.
Drevne knjige su pisane dlijetom u kamenu, guščijim perom na pergamentu, ali i Jefimijinim vezom na platnu. Ona ukrašava pokrov „suncolikim vezom“, u ime trista kosovskih udovica, koje sa knjeginjom Milicom grade manastir Ljubostinju, poručujući: „Trojičin Lazare kretosmo put Hrista“.
Isti je rukopis veza i Jelene Balšić, njene sestre Olivere, Mare Momirove i mnogih neznanih vezilja i tkalja. I pjesnikinja Milica Kralj je vezilja, koja veze pjesme o tragičnoj istoriji srpskog naroda, od iskona do danas. Na tom njenom vezu značajno mjesto imaju naši pjesnici Milutin Bojić, Vladislav Petković Dis, Rastko Petrović, čijem spisku se u ovoj knjizi pridružuju i vitezovi, poput majora Gavrilovića i Bogdana Žerajića, „od čije je lobanje dželat izdeljao mastionicu“. To je najcrnja črnilnica, ikad načinjena. U nju naši ubioci umaču svoja pera, u vidu krvavog noža.
Zastrašujuća „lobanja mastionica“ je posuda za crno mastilo, kojim je ispisana srpska istorija.
Izabrane pjesme „Črnilnica“ Milica Kralj zatvara novim pjesmama. Po toj rukoveti je knjiga naslovljena.
Najavljujući novu zbirku pjesama, Milica Kralj poručuje da nastavlja sa doslednim oblikovanjem svog pjesničkog djela.
U pjesmi „I reč i zvuk“ pritvrđuje da je zatočnik i riječi i zvuka, koji često dominiraju nad značenjskim slojem same poezije. U pjesmi „Pojanje belo“ ovaj odnos je definisan stihom: „Pesmin slog melodije“.
Paradigma posrnuća savremene Crne Gore je Njegoševo posmrtno stradanje. Pjesmu „INDEX LIBRORUM/IN MEMORIAM“ naša pjesnikinja počinje: „Ako su mogli Ovidija u Tome,/Antigonu živu u nepomen grob da zakopaju.../Kako to da se mi čudimo danas ovome!“
Ipak ovo što se u Crnoj Gori s Njegošem zbiva prevazilazi stradanje Antigonino, Ezopovo, Ovidijevo, Danteovo. Poricanjem istorije, srpskog jezika, pravoslavne vjere, krivotvorenjem Tajnovidca Lovćenskog, nije samo Njegoš stavljen na indexlibrorum, već i svi srpski pjesnici, cijela srpska duhovnost i kultura. Svekoliki srpski narod. Posledica te udružene hajke na srpsko biće je i rat protiv ćirilice, transparentno objavljen u Vukovaru, gdje: „Plamsaju pravoslavna slovca/ Dečijim dušama Jasenovca“.
Međutim, taj rat ima naročito nakazno lice u Crnoj Gori, gdje je na djelu zatiranje sopstvenog identiteta. Simbol tog izgona je današnji status srpskog pisca u Crnoj Gori, koji je čuvar i nastavljač zavjeta predaka. I sama jedan od tih pisaca, Milica Kralj bilježi: „U knjigu vekova ucrtao/ neposustalo slovo/ Njegoševo Markovo/ i Gavran – Kosovo“.
Knjiga izabranih i novih pjesama Milice Kralj, „Črnilnica“, završava se samoprekorom, u vidu pitanja-pjesme „Zašto i to zapisala nisi“. To je autopoetička zapitanost nad smislom svega što je zapisala na papiru. Nestalna podloga za Slovo-pjesmu je predmet čežnje i griže savjesti što nije „Ostavila tražak u snegu?/ Zarez noktom u inju?/ Prutom kroz beli pesak.// Rosom u lati ruže?/ Lahorom kroz leluj lišća?/ Svicem kroz magluštinu?/ Percem kroz snovidovlje?“.
Neizreciva tajna pjesme ostaje neodgonetnuta. Uprkos tom saznanju Milica Kralj ne prestaje da traga za odgonetkom. U tome i jeste smisao same poezije.
(NASTAVIĆE SE)

---