-PRIREDIO: MILADIN VELJKOVIĆ

U junu 1881. godine srpska vlada je zaključila trgovinski sporazum sa Austrougarskom, a zatim i sa još nekoliko zemalja. Sporazumima sa Austrougarskom i Italijom riješila je i konzularna pitanja i to na osnovama međusobne uzajamnosti i na načelima međunarodnog prava. Vladi je, međutim, ostalo da obavi i nekoliko nedovršenih poslova sa Turskom, a na prvom mjestu da okonča pregovore za zaključenje konzularne konvencije, a zatim i da postigne jedan prihvatljiv trgovinski ugovor s obzirom na to da je sa njom imala razvijene trgovinske odnose.
Poseban problem za Piroćančevu vladu predstavljala je konzularna konvencija na kojoj je, zbog različitih pogleda, svaki rad bio napušten pa se jednostavno nije moglo nastaviti onamo gdje je prethodna vlada stala nego se moralo krenuti iz početka. Krajem decembra 1881. godine Piroćanac je izdao nalog srpskom poslaniku u Carigradu Jevremu Grujiću da otpočne pregovore za zaključenje konzularne konvencije, s obzirom na to da je i od turske strane tada, preko njenog poslanika u Beogradu, bilo nagoviješteno da bi ona rado vidjela uređeno to pitanje. Piroćanac je, međutim, želio da najprije izmijeni osnovu na kojoj bi se imala zaključiti konvencija u odnosu na onu koja je bila zamišljena u ranije započetim pregovorima od strane prethodne srpske vlade. Razlog za to bila je činjenica što je tada Porta jasno pokazala da neće dozvoliti Srbiji da u Turskoj dobije pravo jurisdikcije. Zbog toga je zamislio da pregovori otpočnu na osnovi prava priznatog u međunarodnim odnosima, čime bi se dobila, ako ne jurisdikcija, a ono bar zaštita građana Srbije u Turskoj.
Želju srpske vlade da zaključi konzularnu konvenciju poslanik Grujić saopštio je usmeno 23. januara 1882. godine i pismeno 18. februara, a dobio je odgovor koji je nešto obećavao. Turski ministar inostranih poslova Asim-paša je 23. februara dao saglasnost za vođenje pregovora, ali pod uslovom da srpska vlada potpuno odbaci ideju o kapitulacijama, odnosno da se kao osnova uzme jedino princip međunarodnog prava i čl. 40 Berlinskog ugovora. Piroćanac je prihvatio ovu sugestiju smatrajući da se na onoj osnovi na kojoj je prethodna vlada insistirala ne bi moglo doći do konzularne konvencije. U tome ga nije pokolebala ni primjedba poslanika Grujića da bi konvencija koja ne bi predvidjela jurisdikciju umanjila prava srpskih konzula u odnosu na njihove kolege iz drugih država, da bi Srbija time bila dovedena u ponižavajući položaj i da se jednostavno na toj osnovi ne bi mogli osigurati interesi srpskih građana u Turskoj.
Turcima se, međutim, nije žurilo da počnu pregovori, jedino što su obećavali da će oni načiniti osnovu na kojoj će se pregovarati. U ljeto 1882. godine oni su ponovili svoje poglede na buduću konzularnu konvenciju. Predložili su, štaviše, da se činovnik iz srpskog poslanstva u Carigradu povremeno sastaje sa ličnostima iz turskog Ministarstva inostranih poslova i to s onima koji će predstavljati neku vrstu komisije za izradu projekta konvencije. Ovo su ponovili i u decembru iste godine. I na tome se opet stalo.
Oko otpočinjanja ovih pregovora sve manje se potom trudila i Piroćančeva vlada posvetivši se više unutrašnjim problemima zemlje. Nijesu je u tome pomjerila ni razna upozorenja uključujući i saopštenja srpskog vojnog izaslanika u Carigradu o teškom položaju srpskog stanovništva u Staroj Srbiji i Makedoniji, o prijetnjama bugarizacije, i o potrebi da se zaključi konzularna konvencija sa Turskom koja bi omogućila postavljanje srpskih konzula u Solunu, Bitolju, Prizrenu, Skoplju, što je moglo predstavljati značajno sredstvo njegove odbrane. Početkom oktobra 1883. godine ta vlada je pala, a nova činovnička vlada Nikole Hristića suočila se sa radikalskom bunom i njenim posledicama tako da na otvorena pitanja sa Turskom nije ni pomišljala.
U februaru 1884. godine vladu u Srbiji je obrazovao naprednjak Milutin Garašanin, koji je namjeravao da vodi mnogo aktivniju politiku prema Turskoj nego njegovi prethodnici. Ta vlada je najprije sačinila program kako da se iznađe put približavanju srpskom stanovništvu u evropskoj Turskoj. Potom je mislila voditi prijateljsku politiku prema Turskoj, zapravo turskofilsku, čime bi se doprinijelo lakšem ostvarenju tog programa. U oktobru 1884. godine Garašanin je u pismu srpskom poslaniku u Carigradu izrazio mišljenje da je u interesu Srbije da što prije zaključi konzularnu konvenciju sa Turskom. Kao razlog za to naveo je da se srpska željeznica koja se gradila od Beograda u pravcu juga sve više primicala turskoj granici, što je, pored ostalog, pojačavalo potrebu za obostranom zaštitom njihovih podanika. Mislio je da će Turcima to biti privlačno i zbog činjenice što su oni već nekoliko godina držali svog činovnika u Nišu koji je obavljao konzularne poslove. S tim u vezi Garašanin je tražio da se poslanik obavijesti kod turskog ministra inostranih poslova o tome da li su Turci uopšte voljni da zaključe konzularnu konvenciju sa Srbijom. (NASTAVIĆE SE)

---