-Piše Borivoje Ćetković

Pitanje ujedinjenja Crne Gore i Srbije razmatrano je u istoriskoj nauci, publicistici, u memoarima, kako u međuratnom periodu (1918–1941), tako i u periodu poslije 1945. godine. Podgorička skupština, na kojoj je donesena odluka o ujedinjenju Crne Gore i Srbije predmet je brojnih napada crnogorskih istoričara – utemeljivača separatističkog fundamentalizma i njihovih kasnijih sledbenika.
Kako je moguće, pitamo se, da o Podgoričkoj skupštini u istom vremenu imamo tako dijametralno suprotstavljena gledišta, i da li se radi o motivima naučne ili vannaučne prirode? Odgovor je jasan: i u prošlosti, i u sadašnjosti, a niko ne zna dokle će ovako biti i u budućnosti, ideologija i politika su nadređene istorijskoj nauci, revidiraju se i prekrajaju istine – prošlost se tumači shodno „vrijednosnim” mjerilima i potrebama vladajućih „elita”.
Mi, u Crnoj Gori odavno imamo i još jedan veliki problem, nepremostivu teškoću: porodična, bratstvenička, plemenska „istorija” bile su, jesu i biće „učiteljica” čitavih generacija – istine istorijske nauke ostaće za njih skrivene i nepoznate. No, posebno je pitanje koliko smo i mi i drugi narodi naučili iz istorije i da li su u pravu bili stari Rimljani kada su o njoj govorili kao učiteljici života. Nasuprot njima veliki njemački filozof G. V.Hegel rekao je da istorija uči o tome da se narodi nijesu ničemu naučili iz istorije. Moguće je da su neki narodi naučili nešto od „učiteljice života”– mi nijesmo ničemu.

O značaju i pripremama Podgoričke skupštine

Prof. dr Jovan R. Bojović u predgovoru svoje knjige „Podgorička skupština 1918, Dokumenta” (Dečje novine, Gornji Milanovac, 1989.) ocjenjuje da je „ujedinjenje i formiranje zajedničke države najveći događaj u istoriji svih jugoslovenskih naroda, bez obzira na to kakav su položaj dobili u Jugoslaviji 1918. godine”.
Konstatujući da o ujedinjenju Srbije i Crne Gore postoji obimna literatura, (i da u domenu njegovih interesovanja nisu analiza uslova pod kojima je pripremana i održana Podgorička skupština, kao ni kasniji položaj Crne Gore u Jugoslaviji), dr Bojović je kategoričan: „Ujedinjenje je najveći događaj u njihovim međudržavnim odnosima”. Bojovićeva knjiga je izašla iz štampe krajem osamdesetih (recezenti prof. dr Dragoljub Živojinović i dr Petar Opačić, naučni savjetnik, dakle, u vrijeme sutona socijalizma, pa ipak je autor našao za potrebno da posebno naglasi značaj formiranja jugoslovenske države „za ujedinjenje jugoslovenske radničke klase i osnivanje komunističke partije Jugoslavije (1919), pod čijim je rukovodstvom oslobođena zemlja od okupatora, izvedene socijalne, nacionalne i društvene promjene u zemlji u periodu 1941–1945 i poslije rata”. Dr Bojović pripada istoričarima koji tvrde da nikakav Versaj nije stvorio Jugoslaviju, već je stvorena „zahtjevima i borbom manje ili više svih jugoslovenskih naroda predvođenih svojim prvacima”. Mnogi protivnici stvaranja Jugoslavije uporno odbijaju očiglednu činjenicu da bez prve Jugoslavije ne bi bilo ni druge, Avnojevske, a i njihove današnje državice – torovi, ograđene plotovima i ispunjene međusobnom mržnjom, ne bi takođe postojale.
Stvaranju zajedničke države prethodilo je ujedinjenje Crne Gore i Srbije, izvršeno na Podgoričkoj skupštini održanoj od 11./24. do 16./29. novembra 1918. godine. Do formiranja Jugoslavije, na jugoslovenskom prostoru od Berlinskog kongresa 1878. godine postoje dvije države međunarodno priznate: Crna Gora i Srbija.
Još od početka šezdesetih godina prof. dr Bojović je izučavao pitanja ujedinjenja Crne Gore i Srbije da bi svojom knjigom Podgorička skupština 1918. (dokumenta) omogućio uvid čitaocu u skupštinske materijale, prvenstveno njene zapisnike i odluke, kao i dokumenta vezana za njen rad.
Dr Bojović je objavio najvažnije dokumente, proglase i uputstva, stenograme zapisnika, zapisnike, diskusije, predloge, odluke, izvještaje i drige materijale o Podgoričkoj skupštini koji se čuvaju u raznim jugoslovenskim arhivama. Knjiga, kaže autor, nije obuhvatila sve dokumente vezane za Podgoričku skupštinu.
Zar je moguće da je toliko knjiga napisano o Podgoričkoj skupštini, a da su dokumenta o ovom značajnom istorijskom događaju, (koliko mi je poznato), objavljena tek 1989. godine? Moguće je na žalost, i to govori o samom društvu, preciznije vladajućim klasama i „elitama” i njihovom odnosu prema istorijskoj nauci i istoričarima.
Iz obimne dokumentacije Podgoričke skupštine u feljtonu razmatrani su samo neki njeni djelovi.
(Nastaviće se)

---