- PIŠE: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ, FILMSKI I TV REDITELj

Tokom osamdesetih godina XX vijeka nekoliko britanskih reditelja istaklo se u oblasti narativnih avangardnih filmova. Među njima se posebno ističe Piter Grinavej, čiji su rani strukturalni filmovi kao i trosatna fantazija zasnovana na apsurdu „The Falls” (1980), obezbijedili da mu Britanski filmski institut i televizijska mreža Channel 4 daju podršku za snimanje zagonetnog srednjebudžetnog filma „Crtačev ugovor” (1982). Radnja ovog filma punog složenih aluzija o odnosima između umjetnika, mecena i publike smještena je u jednu englesku kuću van grada u godinu 1694. i bavi se metafizičkom detektivskom pričom o jednom ubistvu. Godine 1984. Grinavej je sa svojim stalnim snimateljem Sašom Vjernim snimio nekoliko dokumentarnih filmova u kojima je predstavio savremene avangardne američke kompozitore (Modern American Composers I i II). Igranom filmu se vratio beskompromisno intelektualnim ostvarenjem „A Zed and Two Noughts” (1985) ili „Z-O-O”, o zoolozima blizancima opsjednutim procesom truljenja tijela poslije smrti. Oni snimaju razne aspekte tog procesa pomoću ubrzane (time-lapse) fotografije, koja čini znatan dio filma. Grinavej od tada sve češće koristi elektronske programe za crtanje da bi svoj fotografski materijal objedinio s novim slojevima digitalne slike.
Derek Džarman (1942–1994), bivši slikar i scenograf Kena Rasela („Divlji Mesija” i „Demoni”), pojavio se na avangardnoj sceni filmom „Sebastijan”, svjetovnim, homoerotičnim prikazom života i djela čuvenog sveca, snimljenim na latinskom sa engleskim titlovima i muzikom Brajana Inoa. Džarmanov film „Jubilej” (1977) ponudio je sliku anarhičnog društvenog sloma koji obilježava ujedno i kraljevski jubilej i britansko „Ljeto panka”. Kritika je oduševljeno prihvatila njegovu verziju Šekspirove „Bure” (1979), snimljenu u spaljenim ruševinama jednog vorvikširskog imanja. Slično je prošao i bogato zamišljen biografski film „Karavađo” (1986), za koji je rekonstruisao renesansnu Italiju na dokovima Londona da bi tu prikazao život čuvenog slikara za koga se, između ostalog, tvrdi da je izmislio kjaroskuro (svijetlotamno). Dobar dio ovdje pomenutih filmova finansirali su, u raznim kombinacijama, Dejvid Patnam, britanska filmska i televizijska kompanija Goldcrest i nezavisna televizijska mreža Channel 4. Patnam je bio producent i ranih filmova Kena Rasela, Majkla Apteda, Alana Parkera, Ridlija Skota i Adrijana Lajna, prije no što će proizvesti film „Vatrene kočije” (1981) koji će postići ogroman međunarodni uspjeh i biti nagrađen Oskarom. Nakon toga Patnam je snimio škotsko-američku komediju „Local Hero” (1982), film o Irskoj „Kal” (1984), a za svoju kompaniju Enigma filmove „Polja smrti” (1984) i „Misija” (1986). Oba ova filma dobila su Oskara za kameru Krisa Mengiza, a „Misija” je dobila i Zlatnu palmu u Kanu.
Zahvaljujući svim tim filmovima Patnama je zapazila kompanija Columbia Pictures International Inc. u kojoj je kratko vrijeme bio na položaju predsjednika, posle čega se ponovo vratio u Veliku Britaniju. Pokrenut 1980. godine s namjerom da ponudi drugačije programe, Channel 4 je postao četvrta po veličini nacionalna televizijska mreža u Velikoj Britaniji (poslije dvije mreže Bi-Bi-Sija i komercijalne Nezavisne televizijske mreže ITV). Krajem osamdesetih godina Channel 4 je bio najveći producent nezavisnih filmova u Velikoj Britaniji i bitan činilac u nacionalnom kulturnom životu, kao što su to bili ZDF u Zapadnoj Njemačkoj ili RAI u Italiji. Slično francuskom novom talasu, iz kojeg je, uostalom, i potekao, britanski društveni realistički film je nestao kada su nestale društvene okolnosti koje su ga podsticale. Međutim, on je za sobom ostavio britanskoj kinematografiji bogato formalno i tematsko nasledstvo. Uveo je tadašnje radikalne stilističke konvencije novog talasa u britansku kinematografiju koja je koristila ustajale narativne tradicije preuzete iz predratnog doba. Sa svojim zanimanjem za estetiku svakodnevnog života i otvorenim govorom o pitanjima klase, seksa i moći u postindustrijskom društvu, on je klasno opterećenom i uskogrudom britanskom filmu ponudio neuporedivo širi izbor tema. Društveni realizam je iznjedrio i niz značajnih reditelja, kao što su Lindsi Anderson, Džon Šlezindžer,Toni Ričardson i Karel Rajs, kao i novu grupu talentovanih glumaca. (NASTAVIĆE SE)

---