I Kanada je jedna od zemalja Komonvelta čija se filmska industrija naglo i neočekivano brzo razvila. Uprkos tome što je Kanada jedna od najvećih i najbogatijih zemalja svijeta, njeno filmsko tržište je doskora bilo pod potpunom dominacijom stranih kinematografija – britanske tokom tridesetih godina prošlog vijeka, a poslije toga američke. Do 1978. godine proizvodnja filmova u Kanadi je bila praktično domaća radinost pod strogim nadzorom Nacionalnog filmskog savjeta (National Film Board – NFB). Osnovao ga je 1939. britanski producent dokumentarnih filmova Džon Grirson. Uloga Savjeta je bila koordinacija svih vladinih aktivnosti usmjerenih ka zaustavljanju holivudske dominacije i uspostavljanju nacionalne filmske industrije koja bi, po Grirsonovim riječima, trebalo da „predstavi Kanadu Kanađanima i svijetu”.

Zato je Grirson okupio grupu talentovanih dokumentarista (Stjuarta Lega, Stenlija Hoza, Rejmonda Spotisvuda, Jorisa Ivensa, Džona Ferhouta i Irvinga Džekobija). Tokom Drugog svjetskog rata Kanada je postala najveći proizvođač savezničkih propagandnih filmova (serija World in Action, 1942–1945. i Canada Carries On, 1940–1945), kao i drugih filmova koji nisu bili igranog žanra. Poslije rata, Grirson se vratio u Englesku, ali je Nacionalni filmski savjet nastavio da proizvodi izvrsne dokumentarne i kratke animirane filmove, među kojima se ističu sjajna eksperimentalna djela Normana Maklarena (1914–1987).

S dolaskom televizije kanadski filmski stvaraoci se okreću ka tehnikama cinema verite. Pokret sinema direkt osnovali su pod uticajem Žana Ruša ranih šezdesetih godina prošlog vijeka frankofonski kanadski filmski umjetnici koji su radili u okvirima Nacionalnog filmskog savjeta – Mišel Bro, Pjer Pero i Klod Žitra.

Uprkos uspješnoj dokumentaroj i animiranoj produkciji u Kanadi, igrani filmovi su i dalje bili isključivo američki, sve do 1963. godine, kada je Nacionalni filmski savjet proizveo dva dokumentarno-igrana filma.

Film Dona Holdejna Pusta zemlja (Dryianders) dokument je o teškom životu jedne kanadske farmerske porodice u prvih trideset godina XX vijeka, dok je film Pola Peroa i Mišela Broa, Svijet (Pour la suite du monde) priča o pokušaju stanovnika usamljenog ostrva na rijeci Svetog Lorenca da ožive lov na beluga morune. Naredne godine Nacionalni filmski savjet je pomogao proizvodnju igranih filmova i na francuskom Žil Grui, Le chat dans le sac i na engleskom Don Oven, Na rastanku niko nije mahnuo/Nobody Waved Goodbye. Međutim, kanadska proizvodnja igranih filmova praktično nije prelazila brojku od pet filmova godišnje, a mnogi kanadski reditelji, na primjer, Norman Džuison, Sidni Dž. Fjuri, Artur Hiler, Silvio Naricano,Ted Kočef i glumci Donald Saderland, Kristofer Plamer, Majkl Sarazin, Džoana Šimkus, otišli su na jug da rade u američkoj filmskoj industriji. Veoma je teško naći neki kanadski igrani film, poput The Luck of Ginger Coffey (1964) Irvina Kernšnera, snimljenog u Montrealu, koji bi imao makar i skroman uspjeh van granica Kanade. U želji da se to stanje izmijeni, kanadska skupština je osnovala svojom odlukom iz 1967. godine Kanadsku korporaciju za razvoj filma Canadian Film Development Corporation – CFDC, koja je dobila na raspolaganje fond od deset miliona dolara.

Danas je to godišnji obrtni fond od 4,5 miliona dolara, i zadatak da podstakne nacionalnu filmsku industriju dodjeljujući pomoć i garantovane kredite.

(Nastaviće se)

Piše: dr Radoslav T. Stanišić

---