-Piše: Borivoje Ćetković

Dr Vladimir Bakarić (1912–1983), doktor je prava, učesnik NOB-a i jedan od najistaknutijih hrvatskih i jugoslovenski funkcionera. Član partije je od 1933. godine, mada je tada, po mišljenju njegovih biografa, više inklinirao HSS-u i već 1940. izabran je za člana CK KPH. U Zagrebu je ostao do novembra 1941. godine – nije dakle bio uhapšen sa grupom poznatih hrvatskih komunista koje su ustaše strijeljale u Kerestincu. Bakarić je (uz Kardelja) jedan od glavnih teoretičara jugoslovenskog puta u socijalizam i stvaranja uslova za decentralizaciju federacije, Titov bliski saradnik i poslije njegove smrti često pominjan kao naslednik jugoslovenskog doživotnog predsjednika. Ima današnjih hrvatskih povjesničara koji pišu da je Bakarić najomraženiji hrvatski komunista, mada je „izmislio Savku, Tripala i štitio Tuđmana”, zamjeraju mu da je bio Jugosloven da je išao naruku Srbima, dok ga Srbi smatraju hrvatskim nacionalistom. Njegovo navodno jugoslovenstvo je pod velikim znakom pitanja – on i Kardelj bili su ideolozi onih političkih snaga u jugoslovenkom društvu i SKJ koje su težile separatizmu i otcjepljenju.

Žankova aktivnost protiv nacionalizma je osuđena, a on okvalifikovan kao unitarist. Sabor SR Hrvatske opozvao je Žanka s položaja poslanika u Veću Savezne skupštine SFRJ. Tako je ovaj veliki borac za razvijanje internacionalizma, bratstva i jedinstva i jugoslovenstva politički likvidiran i onemogućen da brani svoja uvjerenja i dostojanstvo. Milošu Žanku (1915–2000), učesniku NOB-a od 1941. godine, kada je i postao član KPJ, preostalo je samo da se povuče iz političkog života – prešao je da živi u Beograd, gdje je i umro 2000. godine.

Uslijedio je i odgovor iz Beograda – Društvo književnika Srbije odgovorilo je na nacionalistički izazov iz Hrvatske.

Deseti Kongres SKJ održan je u Beogradu od 27. do 30.maja 1974. godine, a prethodili su mu republički kongresi i pokrajinske konferencije.

Ustav iz 1974. je uspostavio sistem koji podstiče nacionalizam – omogućava stvaranje nacionalnih država u sklopu Jugoslavije. U istom antijugoslovenskom, antisocijalističkom i antidemokrarskom frontu našli su se nacionalne birokratije, nacionalisti, kleronacionalisti i separatisti – kontrarevolucionari. Ukratko, to su grobari revolucije, Jugoslavije i samoupravne demokratije. Dovedeni su u pitanje jedinstvena jugoslovensksa revolucija, zatim „jedinstvo jugoslovenske federacije u svim vidovima”.

U formalno jedinstvenom SKJ stvoren je savez partija. Razvoj poslije 1974. (jedinstveno tržište je bilo razbijeno) pokazao je da su ustavna rješenja najviše pogodovala razvijenim republikama. Period od 1968. do 1972. karakteriše primjena rješenja koja jačaju položaj nacionalnih država, podstiču konfederalizam, federalizaciju SKJ i osamostaljene ekonomije. Na kogresu je Tito izabran za predsjednika SKJ bez ograničenja trajanja mandata.

I jedanaesti Kongres održan je u Beogradu u junu 1978. Već u vrijeme održavanja kongresa ideje samoupravnog povezivanja pretvarale su se u suštu suprotnost: sve je jača republička državnost i Jugoslavija je jedinstvena samo toliko koliko su to htjele republike i pokrajine. Ustavna fizionomija federacije, po Petranoviću, dobija sva obilježja labave federacije – jačaju republičke države, samoupravljanje stagnira, a radnička klasa se potiskuje. Jačanje republičkih država,ocjenjuje ovaj istoričar, dovelo je do kulturne autarhije, teritorijalizacije kapitala, republikanizacije istorije i kulture, snaženja nacionalnih mitova kao spasiteljske forule budućnosti i nacionalnih i vjeskih sukobljavanja.

Tito je umro 4. maja 1980. godine u Ljublani, a sahranjen je u Beoradu 8. maja. Još i prije Titove smrti u stranoj javnosti se raspravljalo o tome šta će biti sa Jugoslavijom. Njegovom smrću nestao je i onaj poslednji kohezioni faktor jugoslovenskog društva – državna nit koja nas je spajala. Sukobi u SKJ se sve više zaoštravaju između decentralističkih, separatističkih snaga i onih integracionih, koje su nazivali unitaristima.


(Nastaviće se)

---