-Piše: Borivoje Ćetković

Država u kojoj djeluju potpuno antagonizirani djelovi nekada jedinstvene partije razbijena je djelovanjem unutrašnjih i spoljnih činilaca. Njeno razbijanje trajalo je decenijama, a počeo je odmah nakon sukoba najužeg jugoslovenskog državnog i partijskog rukovodstva sa Sovjetskim Savezom, odnosno Informbiroom 1948. Sa razbijanjem države odvijao se i proces razbijanja partije.

Dvanaesti kongres je prvi održan poslije Titove smrti (od 26. do 29. juna 1982) u kongresnoj dvorani „Sava” centra u Beogradu. Na kongresu je bilo 1.721 delegata, visokih zvaničnika 323 i različitih delegacija 178. Na kongresu je razmatrana goruća tema društva – ekonomska stabilizacija.

U periodu od 25. do 28. juna 1986. godine u Beogradu je održan 13. kongres. Bio je masovan kao i prethodni najviši partijski skupovi. U radu je učestvovalo 1.742 delegata, dok je domaćih gostiju bilo 533 i 117 predstavnika komunističkih, socijalističkoh, radničkih i drugih progresivnih partija. Glavno pitanje koje je bilo u fokusu rada delegata jeste uloga SKJ u borbi za dalji razvitak socijalističkog samoupravljanja i nesvrstane Jugoslavije. Između društveno-ekonomske i političke stvarnosti jugoslovenskog društva i njenog prikaza u kongresnim rezolucijama postoji ogromna razlika – „teorija ide šumom, a praksa drumom”.

Partijski vrhovi republički i onaj savezni (lišen stvarne moći odlučivanja) ponašaju se tako kao da u zemlji od semdesetih godina prošlog vijeka nije došlo do nekontrolisanog zaduživanja u inostranstvu i do daljeg jačanja dezintegracionih procesa.

Još krajem sedamdesetih godina Jugoslavija je bila jedna od onih zemalja koja je upala u dužničku krizu. Godine 1975. dugovala je 6.584 miliona dolara, a krajem 1983. već 20.501 milion dolara. Zaduženost se stalno povećavala. Dotadašnji i novi krediti stvarali su utisak privrednog i društvenog procvata iako iza toga nije stajao odgovarajući rad i produktivnost. Istina, na dio zaduživanja uticala je i tzv. energetska kriza u svijetu, ali je glavni uzrok bio u osamostaljenim republikama koje su se nekontrolisano zaduživale.

Kriza zaduženosti koju su narodi Jugoslavije preživljavali je najveća kriza u poslijeratnoj istoriji Jugoslavije. Rukovodstvo je govorilo o zastoju, a bilo je riječ o dubokoj društvenoj, političkoj i moralnoj krizi.

Godine 1988. Jugoslavija je jedna od najzaduženijih zemalja na svijetu. Ukupni spoljni dug Jugoslavije u 1986. iznosio je 21 milijardu i 363,6 miliona dolara. Statistika pokazuje da je Jugoslavija od 1953. do 1965. ostvarivala prosječnu stopu proizvodnog rasta od 8,1 odsto godišnje, 1966–1975. godine 5,8 odsto, a 1982. godine dva odsto. U periodu 1981. do 1985. godine prosječni godišnji porast društvenog proizvod iznosio je svega 0,6 odsto. Ekonomisti objektivni analitičari ekonomske stvarnosti drže da je nerazumna investiciona politika zavila u crno jugoslovensko društvo. Galopirajuća inflacija nije uspjela da se zaustavi od 1976. do 1980.

Početkom osamdesetih godina spoljni dug Jugislavije dostiže 1.000 dolara po glavi stanovnika, i kao jedna od najzaduženijih zemalja u razvoju zauzima osmo mjesto. (J. Stanovnik, Svet u dugovima i međunarodni monetarni fond, 1985.)

Jugoslovensko društvo ličilo je na kamion bez volana, za koji se ne zna u kom pravcu ide i gdje će se zaustaviti. Pa, ipak, vidjelo se kuda „kamion” ide i da se kreće u pravcu koji ne možemo nazvati socijalističkim. Naime, i prije pedesetih, u krilu starog sistema, decenijama su stvarani elementi kapitalističkog sistema, pa je „kamion bez volana” morao da završi tamo gdje se i zaustavio.


(Nastaviće se)

---