-Priredio: Miladin Veljković

Odnosima između SSSR i Jugoslavije tokom Drugog svjetskog rata i nakon njega poseban oblik davala je vojna saradnja. Ona se ispoljavala, kako u predgovoru svoje knjige „Jugoslovensko-sovjetske vojne suprotnosti (1947–1957)”, kaže njen autor prof. dr Aleksandar Životić, „kroz različite programe i aranžmane”, ali se „iza paravana međusobne bliskosti i bratstva nazirala i postepeno oblikovala scena budućeg velikog sukoba” ove dvije zemlje.

Knjigu su 2015. godine izdali beogradski „Arhipelag” i Institut za noviju istoriju Srbije iz Beograda, a uz odobrenje izdavača i saglasnost autora Životića, iz nje ćemo prenijeti skraćenu verziju poglavlja „Protivrječnosti jugoslovenskih planova razvoja”.

Prof. dr Aleksandar Životić rođen je 1981. godine u Beogradu, u kome je kao najbolji student u generaciji diplomirao na Katedri za istoriju Jugoslavije Filozofskog fakulteta u Beogradu, na kome je magistrirao i doktorirao. Prije prelaska na Filozofski fakultet, na kome je danas vanredni profesor, radio je u Institutu za noviju istoriju Srbije. Bavi se istraživanjem vojne i diplomatske istorije socijalističke Jugoslavije i slovi za jednog od najznačajnijih istoričara novije generacije u savremenoj srpskoj istoriografiji, sa velikim brojem objavljenih knjiga i naučnih radova.

„Prelaskom na frontalni način borbe, uspostavljanjem direktnog kontakta sa Crvenom armijom, preuzimanjem strategijske inicijative na jugoslovenskom ratištu i ohrabreno izuzetnim uspjesima, jugoslovensko partizansko vođstvo je nastojalo da uz pomoć Sovjetskog Saveza izgradi moćnu armiju, koja će uspješno iznijeti borbe za konačno oslobođenje zemlje i u dolazećem miru predstavljati garant nacionalne nezavisnosti. Za to je bila neophodna sovjetska pomoć.

Ipak, takvo opredjeljenje nije nailazilo na sovjetsko razumijevanje, pa je već januara 1945. tokom boravka jugoslovenske delegacije u Moskvi, u kojoj je bio i načelnik Vrhovnog štaba general Arso Jovanović, došlo do ozbiljnijih nesuglasica. General Jovanović je istakao da jezgro takve armije već postoji u Jugoslaviji, ali da uz sovjetsku pomoć treba organizovati generalštab, komande armija i druge više komande. Iznio je da u Jugoslaviji postoji već 50 divizija sa 518.000 ljudi, a da će oslobođenjem ostatka zemlje biti mobilisano još oko 300.000 ljudi, da među pomenutim divizijama ima i manjih partizanskih, a da će ih nakon sprovedene reorganizacije biti oko 40 uz formiranje tri armijske grupe i 12 korpusa, pri čemu će armije imati po pet, a korpusi po tri divizije. Na Staljinovo pitanje kolikom artiljerijom se raspolaže, rečeno je da divizije imaju po 72 oruđa, da se nastoji povećati njihov broj na 84, a brojno stanje divizije na 12.500 ljudi. Staljin je smatrao da je riječ o velikom broju divizija i da taj broj treba smanjiti na polovinu, pošto u Jugoslaviji nema dovoljno kvalitetnog komandnog kadra, da dio njih treba kao partizanske prebaciti u pozadinu i naoružati ih lakšom artiljerijom, kao i da brojno stanje divizija ne smije preći 13.000 ljudi. Smatrao je da tih 20 divizija kasnije treba pretvoriti u 20 korpusa sa po tri divizije, pošto je tako veliki broj divizija teško i opremiti i snabdijevati. Sovjeti su smatrali da treba formirati dvije vrste divizija – divizije punog sastava i divizije smanjenog sastava ili desetak kompletiranih divizija i veći broj samostalnih brigada koje bi postepeno po pristizanju naoružanja i vojne opreme, kao i formiranja komandnog kadra, bile preformirane u divizije punog sastava.

Sukob je izbio oko jugoslovenskog nastojanja da obezbijede podršku za obrazovanje 40 divizija za koje je tvrđeno da postoji odgovarajući kadar u zemlji, a što sovjetska strana nije bila spremna da podrži.


(Nastaviće se)

---