-Piše:dr Radoslav T. Stanišić,filmski i TV reditelj

U često analiziranoj sekvenci, Ejzenštajn primjenjuje agoniju sporog dizanja pokretnog mosta kao simbol da je Revolucija podijelila Petrograd na dva dijela. S jedne strane mosta koji se diže klati se živi konj, još upregnut u kočiju, a s druge se vijori kosa mrtve djevojke koja je ubijena tokom demonstracija i ta kosa dugo povezuje pukotinu između dvije polovine, sve dok tijelo konačno ne padne u provaliju. U narativnom smislu pokretni most je podigla policija da bi odsjekla radnike koji se povlače ka svojim stanovima, ali Ejzenštajn taj događaj pretvara u poetsku metaforu razvlačeći sporo širenje razmaka između dvije strane mosta i odlažući trenutak njihovog konačnog razdvajanja mnogo duže od vremena u kome bi se to na prirodan način u stvarnosti dogodilo. U svom obliku namijenjenom javnom prikazivanju „Oktobar” postaje, kako ga optužuju kritičari, pretjerano formalistički – baveći se prije detaljima sopstvenog filmskog mehanizma nego svojim revolucionarnim sadržajem. Ejzenštajnova zamisao je, naravno, bila da konkretne slike u odgovarajućem poretku mogu da sugerišu apstraktne, što je tačno. Ali, sve raspoložive činjenice pokazuju da je tehnika intelektualne montaže djelotvorna samo ako je čvrsto utemeljena na određenom jasnom narativnom ili dramskom kontekstu. Ukoliko intelektualna montaža uzurpira svoj sopstveni narativni kontekst, kao što je čest slučaj u filmu „Oktobar”, ona ima tendenciju da stvara jednu vrstu nereferentnih simbola koji nemaju značenja ni kao apstrakcije ni kao objekti.

Sledeći Ejzenštajnov film, u početku pod naslovom „Generalna linija” – odnosno politika Komunističke partije – a zatim preimenovan u „Staro i novo” (1929), bio je zamišljen kao himna u slavu kolektivizacije sovjetske poljoprivrede, u poludokumentarnom obliku. Kao i svi Ejzenštajnovi filmovi, „Staro i novo” je pažljivo proban i sniman uglavnom na lokacijama i, kao i „Oktobar”, Ejzenštajn ga koristi kao eksperimentalnu laboratoriju – ovoga puta ne za „intelektualnu” nego za montažu gornjih tonova, i to mnogo uspješnije nego ranije. Po toj tehnici, koju je Ejzenštajn takođe nazivao „polifonom montažom” i „filmskom četvrtom dimenzijom”, film je sklopljen harmoničnom orkestracijom tonalnih dominanti – odnosno onim što će Andre Bazen kasnije nazvati mizanscenom – za razliku od totalno analitičke montaže.

Podsjećajući na jednog od svojih italijanskih neorealističkih naslednika, Ejzenštajn je napisao da je njegova namjera u filmu „Staro i novo” bila da „istakne patetiku svakodnevnog postojanja”. Međutim, kada je film u proljeće 1929. završen, sovjetske vlasti su bile nezadovoljne i Ejzenštajn je morao, po Staljinovom naređenju, da snimi drugačiji kraj filma. Uprkos tom prilagođavanju i popularnosti filma, „Staro i novo” su ogorčeno napadali partijski kritičari koji su se ograđivali od političke poruke u njemu i ponovo ga optužili za stari grijeh „formalizma”. Takva reakcija je Ejzenštajnu donijela ozbiljne nevolje, ali on je 1929. bio na vrhuncu međunarodne slave, pa Partija nije mogla sebi da dozvoli da prenebregne prestiž koji je on donio Sovjetskom Savezu u svim djelovima svijeta. Filmom „Staro i novo” Ejzenštajn je dostigao najviše domete nijemog (bezvučnog) filma, isto kao što je šest godina ranije dostigao krajnje granice zvanične pozorišne scene i „pao na film”, Ejzenštajn je bio međunarodno priznat maestro, s nekoliko ogromnih uspjeha koje je ostvario, pa su mnoge ličnosti sa Zapada u njemu gledale vrhunskog arbitra filmske forme. U skladu s tim, u avgustu 1929, kada je imao trideset jednu godinu, Ejzenštajna je Sojuzkino, zajedno sa scenaristom Aleksandrovom i snimateljem Tiseom, poslao na Zapad da prostudiraju kinematografije zapadne Evrope, i naročito SAD, gdje će on veći dio 1930. godine provesti radeći na nekoliko promašenih projekata za Paramount, prije nego što će otputovati u Meksiko da snimi svoju izvanrednu, nezavršenu epopeju „Da živi Meksiko!” (1931–1932). Ejzenštajnov boravak u Americi je označio njegov prvi praktični susret s novom tehnologijom snimanja zvuka i početak serije tragičnih komplikacija koje će mu zagorčavati život sve do njegove prerane smrti 1948. godine.


(Nastaviće se)

---