Duboko uvjereni u ispravnost svojih odluka, nadahnuti revolucionarnim zanosom i uspjehom izvedene revolucije u danima antifašističke borbe, snažno podržani od strane vrha partije, jugoslovenski generali su se odlučili za sopstveni put stvaranja ratne vještine i doktrine.

Po završetku Drugog svjetskog rata 1945. pobjednička koalicija je prestala da postoji. Suprotstavljeni interesi, duboke ideološke i ekonomske razlike, različiti pogledi na budućnost poražene Njemačke i ratom razorene Evrope, postepeno su produbljivali sukob između Sovjetskog Saveza i zapadnih sila. Jugoslavija se, kao jedna od zemalja pobjednica u ratu, poslije pobjede revolucionarnih komunističkih snaga u ratu i revoluciji, našla u sovjetskom političkom, ideološkom i vojnom taboru. Sve oštriji sukob dva bloka koji su se nalazili u procesu formiranja, građanski rat u Grčkoj, sukob između Jugoslavije i Italije i zapadnih sila u vezi sa statusom Trsta i Julijske krajine, poseban geografski i strateški položaj Jugoslavije na granicama dva suprotstavljena bloka – činili su njen vojni položaj izuzetno specifičnim i osjetljivim.

Tršćansko pitanje bilo je najznačajnije spoljnopolitičko pitanje Jugoslavije u prvoj deceniji poslije rata, i istovremeno pitanje koje je najviše kvarilo odnose između Jugoslavije i zapadnih sila. Jugoslovenske trupe ušle su u Trst 1. maja 1945. Međutim, zapadni saveznici nikako nijesu željeli da ovo strateški važno mjesto pripadne Jugoslaviji, koja je tada smatrana za eksponent sovjetske politike. Beogradskim sporazumom, zaključenim 9. juna 1945, predviđeno je da dio teritorije Julijske krajine, koji je uključivao i Trst, bude pod komandom i kontrolom savezničkog vrhovnog komandanta. Poslije povlačenja jugoslovenskih trupa 12. juna 1945. ustanovljena je vojna uprava zapadnih saveznika u zoni „A“ i jugoslovenska vojna uprava u zoni „B“ sporne teritorije. O ovom pitanju je potom raspravljano na Mirovnoj konferenciji. Po ugovoru o miru sa Italijom, potpisanim februara 1947, predviđeno je stvaranje Slobodne teritorije Trsta na čelu sa guvernerom koga bi izabrao Savjet bezbjednosti. Drugo osjetljivo spoljnopolitičko pitanje je bio odnos Jugoslavije prema građanskom ratu u Grčkoj. Tokom građanskog rata u Grčkoj (1945–1950) Jugoslavija je pružala obimnu političku i vojnu pomoć grčkim komunistima. Uz podršku ideološki bliskoj strani, jugoslovenski državni vrh je plasirao i svoje teritorijalne aspiracije prema sjevernom dijelu Grčke, osnivajući lokalne odbore Komunističke partije Jugoslavije, gdje je živjelo brojno stanovništvo makedonskog porijekla. Takvim jugoslovenskim težnjama se posebno suprotstavljala Velika Britanija. Situacija je dodatno počela da se komplikuje poslije objavljivanja Trumanove doktrine u martu 1947, kad je američka vojna i ekonomska pomoć vladinim snagama počela da pristiže u ogromnim količinama. Istovremeno, stigli su i američki vojni savjetnici u Grčku. Jačanje zapadnog uticaja u Grčkoj, sukob sa zemljama Informbiroa, jugoslovensko otvaranje prema zapadnom svijetu i konačan poraz grčkih komunista, uticali su na promjenu jugoslovenskog stava prema grčkoj vladi. Normalizacija jugoslovensko-grčkih odnosa je započela 1949, obustavljanjem jugoslovenske pomoći grčkim komunistima, a konačno su normalizovani razmjenom ambasadora početkom 1951.

Kad je u pitanju bio problem Grčke, posebno mjesto u jugoslovenskom sagledavanju strateških implikacija tog problema imalo je pitanje položaja Albanije, s kojom je Jugoslavija imala posebne odnose. Odmah po završetku Drugog svjetskog rata jugoslovenska armija je, iako i sama u nezavidnoj poziciji, preuzela na sebe obavezu organizovanja i snabdijevanja albanske armije. Pošto se radilo o armiji koja je nastala u ratu, i nalazila se u procesu konsolidovanja i reorganizovanja, to je predstavljalo veliki napor. Istovremeno, ta činjenica slikovito govori o tome koliki je značaj jugoslovensko državno, vojno i partijsko rukovodstvo pridavalo vojnoj saradnji sa Albanijom.

PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ

(KRAJ)

---