-Piše: Milica Kralj

Baš kao i Georg Trakl i Dušan Vasiljev, najtužniji naš pjesnik (po iskazu Crnjanskog), udesom Prvog svjetskog rata na frontu u Pijavi 1918. vidio je prizire nasilnog umiranja, raspadanje ljudskosti, istovremeno odbacivanje boga i traganje za bogom, haotične slike svijeta i poricanje svih moralnih načela. Sa samo 18 godina najpotpunije je osjetio poraz i krvavu ratnu dramu, strahote, užas i nesavladivu patnju.

Njegove najpoznatije i najznačajnije pjesme: „Čovek peva posle rata” i „Plač Matere Čovekove” objavljene su 1920. godine, dvije godine poslije okončanja rata; snažen po svom antiratnom stavu, izrazito osjećajne, narastajuće ekspresivnosi, tragaju za novim čovjekom i novim pravednijim društevnim poretkom.

Iste motive susrećemo i kod evropskih vodećih ekspresionista – Endre Adija, Ludviga Rubinera i Johanesa Behera. Otuda je Dušan Vasiljev naš najznačajniji predstavnik moderne ekspresionističke lirike između dva rata. Njegova poezija nezaobilazna je za tumačenje složenih protivrečnih tokova dvadesetih godina prošlog vijeka.

Osjećanje nemoći i užasa pred tragizmom rata izbija iz svakog njegovog stiha: „Mi srećni nismo bili./Nismo oprali na vrelu bratstva oči, /nego smo u groblju, na hladnoj, kamenoj ploči/slušali kako Majka za Sinom cvili...” (Pokolenje).

Dušan Vasiljev je rođen 19. jula 1900. u Velikoj Kikindi. Majka mu je umrla kad je imao samo četiri godine, a otac se ponovo ženi. Osnovnu školu pohađa u Kikindi, a građansku i učiteljsku u Temišvaru, gdje se porodica preselila 1911. Pošto mu je otac otpremljen na front, Dušan preuzima brigu o braći i sestrama. U vojsku se prijavljuje 1917, a pozivaju ga da ide na front na Pijavi 1918. Iz rata se vraća sa ozbiljnim znacima bolesti pluća, sa malarijom i bronhitisom. Po povratku u Temišvar stupa u službu kao pisar u komandi srpske vojske. Osniva Kolo mladih Srba, kao i list „Sloga”, prve pjesme objavljuje 1919. Potom odlazi u Beograd sa nadom da će upisati studije prava i naći posao u nekoj advokatskoj kancelariji. U Beogradu živi teško, malarija mu se vraća, a on kao vanredni slušalac Filozofskog fakulteta mora da prekine studije. Uspijeva da završi pedagoški kurs i da se kao učitelj zaposli u Čeneju. Te iste godine ženi se sa Milojkom Maletić. Od 1921. do 1924. napisao je preko tri stotine pjesama, nekoliko drama, scenskih skica i pripovjedaka. Dramu „Proleće se vraća” započeo je 22. septembra 1922, a već oktobra šalje je nekim časopisima. Bio je saradnik „Sloge”, „Književnog juga”, „Srpskog književnog glasnika”, „Misli” Sime Pandurovića. Pokušava 1923. da ode na liječenje u neki sanatorijum za plućne bolesti, šalju ga u Zagreb, a otuda ga vraćaju nazad sa preporukom da se javi na proljeće. Na proljeće, 27. marta 1924. umire u Kikindi u 24. godini.

Iako nije imao objavljenu zbirku pjesama, Sima Pandurović ga je u svoju Antologiju srpske lirike (predgovor Pandurovića i pogovor Velimira Živojinovića Masuke) uvrstio sa šest pjesama, dok je recimo Andrić zastupljen sa dvije, Crnjanski jednom, Desanka Maksimović sa jedanaest. (Pjesnička gospoda, Andrić i Crnjanski, nisu bili kivni zbog ovakvog odabira niti su prebrojavali i dodijavali autoru Panduroviću). Poeziju Vasiljeva posebno je cijenio Todor Manojlović, urednik biblioteke Albatros: „U njegovim pjesmama osjeća se jedan snažan poetski talenat, uistinu nov, čisto posleratni ton, u formi koja je bila sasvim slobodna, lična, ali nesumnjivo umjetnička i priladna motivima kojima je data”.

Italijanski pjesnik i izdavač Karo Verdiani preveo je i objavio šezdeset i jednu pjesmu Vasiljeva, objavljujući paralelno uz prevode i original. Iz zbirke koju je 1932. godine pripremio za Srpsku književnu zadrugu Ž. Milićević, prevodilac je uzeo trideset i jednu pjesmu, dok je ostale trideset uzeo iz zbirke „Pesme” u kojoj su objavljene sabrane pjesme. Ovakvim izborom Verdiani je pokazao osnovnu atmosferu pjevanja, onu žudnju za svjetlom, za vedrinom, jer, kako u jednom stihu pjeva: „tako je malo sreće i svetlih sunčanih dana”.

Napaćena duša pjesnika „prvog po redosledu smrti i koji se voli kao neko ko je stradao za nas” (M. Pavlović) otišla je u neizlečivom očajanju, u žudnji za „malo jutarnje rose”.


(Nastaviće se)

---