-PIŠE: AKADEMIK MIOMIR DAŠIĆ

Za Berane kaže da je ličilo na orijentalnu palanku, koja je živjela „od trgovine i spletaka, zadovoljna poratnim ‘prosperitetom’, kome je i u jednoj i u drugoj oblasti doprinosilo i postojanje mnogoljudne gimnazije...” (Radovan Zogović, Postojanje i postojanje).

Milovan Đilas – strog sudija, o prilikama u beranskoj maloj čaršiji u ono vrijeme, isticanjem svih njenih mana, koje nijesu mogle mimoići ni mnogoljudnu gimnaziju, međutim, ističe da je i takva gimnazija, „gimnazija organizovanog haosa, dala niz stvaralaca od šireg državnog i nacionalnog značaja: pisaca, naučnika, političara i drugih javnih radnika”. Tu njegovu ocjenu o ulozi Gimnazije potvrdilo je vrijeme, u prvom redu njeni bivši đaci.

Poznato je da škole ne stvaraju talente, ali se zna da mogu i da ih osakate, ometu u razvoju. Beranska gimnazija je, međutim, iz generacije u generaciju podsticala talentovane, hrabrila ih i dobrim dijelom usmjeravala da se uzdignu i da talentima obilježe svoje vrijeme.

Berane je sve do sredine tridesetih godina bilo sneputano mjesto. Samo sa Andrijevicom i Podgoricom prije 1925. godine bilo je povezano makadamskom kolskom saobraćajnicom. Tek 1925. godine Berane je povezano kolskim putem do Peći i dalje do Skoplja i Kosovske Mitrovice. Novoizgrađenim putem Peć – Berane 1925. godine, stigao je u gradić na zelenom Limu i kralj Aleksandar sa svitom, u čijem su dočeku vidno mjesto imali i đaci Beranske gimnazije, na čelu s direktorom Dušanom Vuksanom (od 1922/23. do 1926), poznatim istoričarem i kasnije osnivačem Istorijskog cetinjskog društva, pokretačem i urednikom časopisa „Zapisi“. Put Berane – Bijelo Polje pušten je u saobraćaj tek 1936, a sa Rožajama 1947. godine.

U tako besputnom kraju, jedini svetionik bila je Beranska gimnazija. Pa, ipak, i u ovo bespuće stizali su učeni profesori iz raznih krajeva Jugoslavije, izaslanici Ministarstva prosvjete iz Beograda – ugledni univerzitetski profesori, među kojima da spomenem čuvene akademike dr Sima Lozanića, dr Nedeljka Košanina, dr Vladimira Ćorovića, univerzitetske profesore dr Dragoslava Jovanovića, dr Mihaila Vučkovića. Ova poznata naučna imena jasno ukazuju na to koliko se iz onovremenog prosvjetnog vrha Kraljevine Jugoslavije pridavalo značaja podizanju nastavnog nivoa ove škole. Njihovi izvještaji, posebno Kolašina, Lozanića, Ćorovića i Jovanovića, predstavljaju male studije o beranskoj i široj društvenoj sredini, prosvjetnim prilikama, pa i o politici i stanju duha ne samo u Gimnaziji nego i šireg prostora. Njihove opservacije i predlozi doprinosili su poboljšanju nastave i stabilizovanju stanja u školi, uzdižući njen ugled iz sredine koja ju je svojim plemenskim mentalitetom i primitivizmom dugo pritiskala.

Kao što sam već rekao, još prije oslobođenja Berana od Turaka, glavari i bogatiji ljudi iz Gornjeg Polimlja, odnosno Vasojevića, kolašinskog i bjelopoljskog sreza, slali su svoju djecu na školovanje najčešće u Srbiju, pojedinci su se školovali u Solunu, Carigradu, u Rusiji i drugim evromskim zemljama. Bilo je među njima i onih koji su završavali elitne strane škole i univerzitete (u Rusiji, Njemačkoj, Češkoj, Francuskoj). Istina, profesora iz redova te prve elitne inteligencije bilo je malo – u Beranskoj gimnaziji prvih deset godina njenog obrazovnog djelovanja.

Zapaženo ime iz te inteligencije bio je Dragiša Boričić, profesor srpskog jezika i književnosti. Za njega se govorilo da je obrazovanje stekao kao darovit učenik čuvenog beogradskog naučnika i književnog kritičara Jovana Skerlića. Bio je intelektualac širokog obrazovanja – govorio je strane jezike: njemački, francuski i turski (gimnaziju svršio u Solunu). Njegovi bivši đaci R. Zogović, M. Đilas, Mihailo Lalić i drugi – u svojim sjećanjima ističu da je besjedio s velikom rečitošću i ubjedljivošću, sa strašću i zanosom. Ali od svoga velikog učitelja Skerlića – kaže M. Đilas – međutim, nije preuzeo ništa drugo do „romantičarski zanos, ali bez istovremene stručnosti i odmjerenosti”. Ipak, činjenice i sjećanja njegovih bivših đaka, govore da je Dragiša Boričić, punih deset godina poslije Prvog svjetskog rata bio vodeći intelektualac i profesorski autoritet u Gimnaziji i u vasojevićkoj sredini. Većinom je zamjenjivao direktore „izvanjce” koji su se često smjenjivali, ali nikada ga nije zapalo da bude direktor ove gimnazije. Zbog čega je to tako bilo duga je priča, ali evo njene osnove.


(NASTAVIĆE SE)

---